هنر مينا كاري، هنري است مبني بر نقاشي و تزيين سطح بدنه هاي فلزي و به ندرت سراميكي كه با لايه اي با همين نام پوشيده مي شود. در واقع مينا لعابي است شفاف و شيشه اي كه از ممزوج شدن لعاب هاي شيشه‌اي و اكسيدهاي فلزي به دست مي آيد و با پخت در كوره مانند شيشه سخت مي گردد. زير ساخت بدنه هاي ميناكاري شده مس و گاهي نيز برنج مي باشند، البته براي ساخت زيور آلات و قطعات تزييني علاوه بر مس از طلا و نقره نيز استفاده مي شود.

نزدیک‌ترین معنای لغوی برای مینا به معنی آسمان آبی است.

مینا کاری هنری است که طرح‌های متفاوتی که معمولاً با قلم سفید است بر روی ظروف مسی، نقره‌ای و طلایی نقش می‌شود. رنگ زمینه‌ی زیر نقوش معمولاً به رنگ‌های آبی، سبز و گاهی قرمز می‌باشد که اگر به چشم هنر به داخل ظروف منقوش مینا بنگریم یادآور پهنای زیبای آبی آسمان باشد. شاید به همین خاطر است که اسم این هنر را مینا کاری نامیده‌اند.

گفتنی است، میناکاری یا میناسازی هنری است که سابقه‌ای در حدود پنج هزار سال دارد و از صنایع دستی محسوب می‌شود. اوج هنری این هنر در دوره سلجوقیان بوده که تهیه ظروف برنجی و میناکاری مرسومیت داشته ‌است و این آثار به کشورهای همسایه نیز فرستاده می‌شده ‌است. یکی از نمونه‌های ارزشمند این دوره «سینی آلب ارسلان» است که میناکاری بر روی نقره است و در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری می‌شود. این اثر توسط استادی به نام «حسن الکاشانی» ساخته شده و نامش با خط کوفی بر روی آن حک شده‌است.

بشقابهای ساسانی که در ارمنستان کشف شده در موزه هنرهای اسلامی برلین و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند، نمونه‌های از آثار باستانی میناکاری ایرانی می‌باشند. همچنین در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ و موزه‌های انگلستان و فرانسه نیز آثار دیگری از میناکاری ایرانی موجود می‌باشد.

انواع میناکاری

مینا به لحاظ روش تولید به دو دسته تقسیم می‌شود:

۱ مینای خانه‌بندی

۲  مینای نقاشی

مینای خانه‌بندی:

مینای خانه‌بندی شیوه‌ای قدیمی است که به «مینای سیمی» نیز معروف است از مفتول‌های بسیار نازک استفاده می‌شود. مفتول‌ها را به شکل دلخواه درمی‌آورند و با چسب روی قطعه کار قرار داده با یک لعاب شیشه‌ای روی آن را می‌پوشانند. سپس آن را در داخل کوره‌ای با حدود ۱۰۰۰ درجه حرارت قرار می‌دهند و مفتول‌ها به قطعه کار جوش می‌خورند. در مرحله بعد رنگ‌های مخصوص میناکاری را که به شکل پودر می‌باشند را بر روی سطح کار پر می‌کنند. بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد آن را به مدت ۳ دقیقه در داخل کوره‌ای با حرارتی حدود ۱۰۰۰ درجه قرار می‌دهند. مفتول‌های با برنجی بعد از قرار  گرفتن در کوره سیاه می‌شوند و باید با اسید کاری رنگشان به حالت نخستین بازگردد. مینای خانه بندی در اصفهان و تهران رایج بوده ولی درحال حاضر تنها کارگاه آموزشی مینای خانه بندی در پژوهشکده میراث فرهنگی است که این هنر را آموزش می‌دهد. «مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانه‌بندی» به‌ شمار می‌آید که به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری به‌طور عمده در جنوب کشور و به ویژه در اهواز انجام می‌شود.

مینای نقاشی:

روشی که امروزه در اصفهان مرسوم است به این صورت که نقشهای مینا بر روی لعابی شفاف شکل می‌گیرد. بدین منظور و برای میناکاری، ابتدا استادی مسگر یا دواتگر می‌بایست که شی مربوطه را براساس طرح مورد نظر بسازد و سپس استادی میناکار روی آن را لعاب سفید رنگ بدهد. مرحله لعاب دهی سه یا چهار بار انجام می‌گیرد و هر بار نیز همراه با قرار گرفتن در کوره با ۷۰۰ درجه گرما هست تا رنگ لعاب ثابت شود. سپس نقاشی روی این جسم سفید رنگ انجام می‌شود و دوباره شی به کوره می‌رود تا در درجه‌ای در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه پخته شده و رنگها به شکل دلخواه در آیند. هم‌ اکنون از رنگ‌های شیمیایی در نقاشی شی استفاده می‌گردد حال آنکه در گذشته رنگ‌های بکار گرفته شده گیاهی یا معدنی بودند. شفافیت مینا نیز از وجود اکسید قلع بدست می‌آید؛ ولی در مینای منقوش که در زمان قدیم معمول بود و امروزه استاد علیرضا پروازی در میناکاری به کار می‌بندد ابتدا ماده لعابین را که از سیلیس و زنگارهای فلزات بدست می‌آید به صورت گرد درآورده و با قلع کدر می‌کنند آنگاه حرارت می‌دهند تا مینای کدر به فلز جوش داده می‌شود و آنگاه بر این زمینه طرح مورد نظر به رنگهای آبگینه‌ای رسم و سپس ذوب می‌شود.

رنگهایی که در میناکاری بکار می‌روند: 

 رنگهای گیاهی که در چیت‌سازی هم بکار می‌رود.

  رنگهای معدنی که در نقاشی و میناکاری به کار می‌رفتند.

رنگهای فلزی که روی شی کار می‌شود.

ابزار کار

ابزارهای مورد نیاز برای ساخت ظروف مینا:

ورقه (طلا، نقره، مس، ورشو، آهن و برنج) به جهت چکش خواری بیشتر واکسید نشدن در دمای ذوب مینا بیشتر از طلای ناب استفاده می‌شد.

هاون

ماده آبگینه‌ای مینا

کاغذ کپی

چکش

سندان

گیره

اره کمانی و اره فلز بر

قیچی فلز بر

قلم مو

رنگ (گیاهی، معدنی یا فلزی) که در مینای اصیل میناهای رنگین پودر شده که دمای ذوب نسبتاً پایینی از مینای زیرین دارند.

کوره

سیلیس، کربنات، سدیم، پتاسیم، آهک و قلع و سرب نیز از مواد شیمیایی مورد نیاز می‌باشند.

رنگها از ترکیب مواد شیمیایی متفاوتی بدست می‌آیند به این ترتیب که رنگ زرد از ترکیب آهن، اکسید کروم و قلع و رنگ قرمز با اضافه کردن براکس به کربنات سدیم و ترکیبات طلا و همچنین رنگ سبز از ترکیب کردن کرومات سرب با مس بدست می‌آید.

هنر معرق کاری در معنای کلام « اصولا هر چیز رگه دار را گویند» ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر ایجاد نقش ها و طرح‌های زیبایی است که از دوربری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شکل می گیرد.

در تعریف دیگری از معرق :

هنر معرق كاري چوب از جمله صنایعی است که با تلفیق هنر و تكنيك ( فن برشكاري، انتخاب چوب و رنگ كاري) ایجاد می‌شود. منابع مختلف، معرق چوب را در ايران، هنری جوان و جديد دانسته و قدمتي ۹۰ ساله برای آن تعیین می نمایند.

در معرق برجسته نقش و طرح مورد نظر را بالاتر از سطح چوب قرار مي دهند و سپس اطراف آن را تزئين مي كنند ولي در معرق تخت يا صاف ابتدا نقش و طرح مورد نظر را بر روي سطح قرار مي دهند و داخل طرح را خالي مي كنند و سپس نقش ايجاد شده را با چوب هاي رنگي و يا صدف مي پو شانند. در معرق چوب از چوب هاي مختلف ، استخوان عاج ، صدف، خاتم و … استفاده مي‌شود و در غايت تصويري كه داراي رنگ طبيعي مي باشد به دست مي آيد و در بعضي موارد نقشهايي طبيعي از رگه هاي طبيعي چوب به وجود مي آيد. .

از کاوشهای باستان شناسی از منطقه «شهر سوخته» شانه ای چوبی به دست آمده، که با استفاده از دو نوع چوب مختلف به اشکال گوناگون بریده شده و بوسیله نوعی صمغ درخت به هم متصل شده اند. بنابراین می توان قدمتی ۴۰۰۰ ساله برای آن در نظر گرفت. این هنر در كشورهايي چون چين ، هند و …، به صورت هاي مختلف وجود داشته است .

دو نكته اساسي در معرق چوب وجود دارد؛ اول انتخاب چوب مي باشد كه بايد خصوصیاتی نظير رنگ، نقوش پيچ خوردگي‌ها، گره‌ها و غدد (لوپ و بروسن) را در نظر داشت. چوبها داراي رنگ هاي  متفاوت مي باشند مثل: گردو كه قهوه اي روشن و تيره مي باشد يا توت كه زرد و عناب كه قرمز مي باشد. بعضي چوب‌ها مانند عناب دو رنگ مي باشند و چوبهایی كه بيرون آنها رنگ روشن تر و درون آنها رنگ تيره تري دارد، مقاومت بيشتري داشته و سخت تر از چوب‌هاي روشن برش مي خورد. دوم برش چوب ها مي‌باشد كه بايد به تناسب تابلو از تيغ اره هاي مناسب استفاد شود و درزها به هم چفت شوند.

معرق  چوب بر اساس زمینه نیز بر دو نوع تقسیم می شود :

۱- معرق زمينه چوب

 ۲- معرق زمينه رنگ

معرق زمينه چوب خود بر ۴ نوع مي باشد:

 الف- زمينه پازلي

 ب- زمينه پاركتي

ج- زمينه آجري

 د- معرق روكشي.

معرق زمينه رنگي كه زمينه آن به رنگ هاي مختلف مي تواند باشد ولي معمولا زمينه مشكي مي باشد اگر معرق آميخته به خاتم شود به آن معرق خاتم مي گويند و در صورتي كه منبت به كار رود به آن منبت معرق مي گويند.

 تاریخ پیدایش معرق کاری: 

تاریخ پیدایش هنر معرق کاری به درستی مشخص نیست. ولی از تطبیق هنرمنبت (معرق کاری) و کاشی کاری میتوان رابطه این دو هنر را دریافت.

یکی از وجه تشابهات هنر کاشی کاری و معرق کاری روی چوب، شیوه ی عمل آنهاست که در هر دو از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد.

سابقه معرق کاری و آموزش آن در اداره کل هنرهای سنتی به سال ۱۳۰۹ هجری شمسی بر می گردد. در آن سال به پایمردی استاد حسین طاهرزاده بهزاد، گروهی از هنرمندان نام آور هنرهای سنتی از سراسر کشور گرد هم آمدند و مدرسه صنایع مستظرفه را بنیان گذاشتند.

این موسسه از دیرباز تا به امروز با عنوان های گوناگونی مانند مدرسه صنایع قدیمه، هنرستان هنرهای ملی، اداره هنرهای ملی و اسامی دیگری مطرح بوده است.

در سال ۱۳۶۰ به استناد موافقیت نامه معاونت فرهنگی وقت، واحد آموزش مستقلی برای تعلیم هنرجوهای سنتی آغاز به کار کرد و سرانجام در سال ۱۳۶۲ با تاسیس اداره کل آموزش برای عموم مشتاقان به فراگیری هنرهای سنتی، سرآغازی نوین برای تداوم این هنر شد که در کنار آن میتوان از نام استاد سید کمال میر طبیبی نام برد که به آموزش منبت و معرق می پرداختند.

منبت و معرق طی سالیان زیادی که از عمرش گذشته است، مدیون افراد زیادی است که از بین تعداد بیشماری افراد میتوان به نام های پرویز زابلی، عباس شهمیرزادی، علی و خلیل امامی و احمد رعنا اشاره داشت.

این هنر در آغاز برای تزیین میز و بوفه و تکیه گاه صندلی به کار برده می شد. تنها نقش های اسلیمی با پنج رنگ محدود چوب های آبنوس، فوفل، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت.

چوب آبنوس

نمونه ای از چوب آبنوس

چوب درخت توت

نمونه ای از چوب توت

چوب درخت گلابی

نمونه ای از چوب گلابی

در دوران قدیم شیوه ی اجرای معرق با شیوه‌ی اجرای امروز بسیار متفاوت بود و به نوعی شیوه‌ی معرق هندی بود. این شیوه به این صورت بود که هنرمندان صنایع دستی معرق کاری ابتدا بوسیله ی کارد مخصوص منبت، محل قرار گرفتن نقش ها روی شی مورد نظر را مطابق طرح می کندند و سپس نقش ها را از چوب های رنگی به وسیله‌ی مته ای که اختصاص به تعمیر چینی داشت و سوهان های مخصوص و اره ای به نام چِکی، دوربُری می کردند و در محل مقرر قرار می دادند.

این شیوه تا آنجا ادامه یافت که بالاخره احمد رعنا با اثر ابداعی خود به نام شکارگاه، معرق را از حالت مسطح خارج کرد، و به صورت نیمه برجسته مطرح نمود که همین شیوه تا امروز با نام منبت معرق متداول است.

گلیم بافی زنجان

 گلیم‌بافی زنجان از سالیان دور، در میان مردم این مرز و بوم در روستاها به عنوان فعالیتی در کنار کشاورزی تداوم داشته است. با توجه به اقلیم سرد منطقه زنجان بشر ساکن در این منطقه همواره در فکر تهیه کفپوش گرم جهت استفاده در منازل و نیز به عنوان پرده بوده است، مواد اولیه موجود مردم منطقه را به سمت استفاده از بافته ای از پشم بز و گوسفند هدایت کرد.

در حال حاضر در بسیاری از مناطق استان زنجان بافت گلیم به عنوان یکی از شاخص ترین بافته های داری مطرح می‌باشد. گلیم‌بافی، فعال‌ترین و زیباترین صنایع‌دستی استان زنجان، هنری بی‌نظیر و منحصر به فرد است که پیشینه‌ای طولانی دارد.

هنر گلیم‌بافی، تاریخچه‌ای جدا از نساجی ندارد و به دلیل شباهت بافت پارچه‌های اولیه به بافت گلیم می‌توان گفت در تولید گلیم از الیاف ضخیم‌تر استفاده می‌شود.

انواع گلیم با نقوش سنتی و هندسی خاص استان، انواع خورجین، جل اسب، نمکدان، قاشقدان و رختخواب پیچ با همان شیوه بافت گلیم انواع تولیداتی بوده است که در استان زنجان از رواج بسیار خوبی برخوردار بوده است.

این بافته‌های داری، بر روی دارهای بسیار ساده چوبی عمودی در منازل روستائیان تولید می‌شده است که در حال حاضر اکثر دارهای چوبی تبدیل به دارهای مقاوم فلزی شده است. تولید انواع بافته‌های کوچک به غیر از زیر انداز، رواج خود را در روستاها از دست داده است که به طور حتم حمایت، دستگیری و برنامه ریزی لازم را برای احیا و توسعه این نوع بافته‌های سنتی را می‌طلبد.

از نقوش گلیم‌های روستایی می‌توان به نام‌های “هشت توک” و “پقل” اشاره کرد. از طرح‌های گلیم ماهنشان، نقوش سماوری، توسپاقا، صندوق، اشگل، تک گلوترکیبی همگون از نقوش حیوانی و گیاهی اشاره کرد. در منطقه سهرین هم نقش‌های گلیم به صورتی اجرا می‌شود که در حقیقت نوعی موج در آن گلی‌ها ایجاد می‌شود.

مناطق فعال گلیم بافی استان زنجان، شهرستان ماهنشان و روستاهای این شهرستان است که در حدود ۵۰ نفر صنعتگر فعال در این روستاها مشغول فعالیت هستند.

مواد اولیه 

رنگرزی

در بافت گلیم‌ها در گذشته از نخ رنگرزی شده با مواد رنگرزی طبیعی استفاده شده‌است که این سنت در بافت گلیم‌های سنتی مرغوب و اصیل تا به امروز هم ادامه دارد. مواد رنگرزی عموماً از منابع گیاهی و معدنی تهیه می‌شود، هر چند ممکن است از منابع حیوانی نظیر قرمزدانه هم استفاده شود. معمولاً نخ‌های تار که عموماً از پشم حیوانات تهیه می‌شود را رنگرزی می‌کنند که در بافت گلیم با ترکیب این نخ‌های رنگرزی شده تنوع طرح‌ها حاصل می‌گردد.

نخ تار

عموماً نخ تار از پنبه بدست می‌آید اما بافت گلیم بر تارهای جنس پشم نیز مشاهده است.

نخ پود

نخ پود معمولاً از پشم حیوانات اهلی که بدست می‌آید. ممکن است در گلیم‌های ظریف تر که بیشتر برای تزئین استفاده می‌شده‌ است از نخ کرک (بدست آمده از کرک حیوانات) هم استفاده بشود.

دستگاه هاي بافت گليم 

به طور كلي دستگاه هاي بافت چهار نوع مي باشند:

الف- گليم ساده باف

دستگاه گليم ساده باف از يك كجو و چوب كمكي تشكيل شده و گليم به طور يكنواخت روي آن بافته مي‌شود. پشت و روي اين نوع گليم يكسان بوده و هر دو روي آن قابل استفاده است.

ب- گليم چرخي باف

دستگاه گليم چرخي باف داراي چهار كجو است. هر كجو به وسيلة كمان هايي جا به جا مي شود.در اين نوع بافت پود از لا به لاي تمام تارها رد مي‌شود . بافت به صورت يكساني پيش مي رود.در پشت گليم پودهاي اضافي روي هم قرار مي گيرند و به اين علت حاصل كار، گليمي محكم و ضخيم با پشت و روي متفاوت خواهد بود كه فقط يك روي آن قابل استفاده است.

ج- جاجيم باف

دستگاه بافت جاجيم داراي چهار كجو و چند كمان است. تفاوت اساسي بين جاجيم و ساير انواع گليم، رنگي بودن تارهاي آن است كه مثل پود در ظهور نقش ها مؤثرند. پشت و روي جاجيم همانند گليم ساده بافت يكسان است.

د- گليم سوزني ( سوماك )

دستگاه گليم سوزني داراي يك كجو است و به طور كلي از نظر ظاهر به دستگاه بافت گليم ساده شباهت دارد. در اين بافت پودهاي اضافي در پشت گليم به صورت آزاد باقي مي ماند. بافت اين نوع گليم در ميان عشاير بسيار معمول است . که اغلب براي تزئین مورد استفاده قرار مي گيرد.

تفاوت هنر زیبای گلیم بافی در میان مناطق محتلف ایران

گلیم های هر منطقه دارای خصوصیات ویژه ای از نظر طرح و رنگ است و با توجه به طرح و رنگ بندی های آن شناخته می شوند. تمام اشكال بافت در اكثر نقاطی كه گلیم‌بافی در آنها رایج است، اعمال می‌شود و تفاوت تولیدات مناطق مختلف از رویش ریسیدن نخ، استفاده از رنگهای بخصوص یا طرحهای ویژه رنگین «پود» از لابلای نخ‌های ساده تار است كه به اشكال مختلف امكان‌پذیر است. به طور مثال در نوعی از بافت كه ظاهراً آن هم از مردم چین اخذ شده از چهار پود و سه تار استفاده به عمل می‌آید كه دو تار نازك و تار سوم ضخیم‌تر بوده و هر جفت پود برحسب تقاضای طرح در پشت یا روی محصول قرار می‌گیرد. و به نحو ساده‌ای با تار ضخیم درگیر شده و بافت اصلی را تشكیل می‌دهد.

نحوه شناخت گلیم مرغوب

گلیم مرغوب باید در مقابل نور و شستشو رنگش ثابت باشد و در صورت نامرغوب بودن اگر رطوبت به آن برسد، رنگ عوض می کند.

برای شناخت گلیم مرغوب باید آن را پیچیده و فشار داد تا استحکام آن سنجیده شود و گلیم های دارای پود کم به آسانی کشیده و از هم باز می‌شود.

هر چه گلیم سبک تر باشد از مرغوبیت بیشتری برخوردار است زیرا در بافت آن از تار و پود ظریفتری استفاده شده است.

بافندگان روستایی معمولا در لبه های خارجی گلیم، حاشیه ای با موی بز به رنگ سیاه می بافند که این کار به استقامت گلیم کمک می کند.

آشنایی با ملیله کاری زنجان

ملیله کاری بعنوان یکی از اصیل ترین صنایع دستی استان زنجان مطرح می باشد. ملیله به مفهوم ظریف کاری نقره است  که با استفاده از مفتولها و نوارهای ظریف  نقره و بکار گیری طرحهای اسلیمی و منظم ساخته می شود، مصنوعات ساخته شده شامل: سرویس چایخوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس و انواع زیورآلات ….، می باشد.

در حال حاضر نیز ملیله کاری صرف نظر از تهران که صنعتگران ملیله کار بیشتر در امر جواهر سازی فعالیت دارند، در شهر زنجان رواج دارد، لازم به توضیح است که ملیله به صورت محدود در تبریز و اصفهان نیز رواج دارد ، ولی ملیله زنجان به خاطر اصالت نقوش  و همچنین ظرافت منحصر به فرد در مجموع از کیفیت بالایی نسبت به ملیله اصفهان برخوردار بوده و به نوبه خود جایگاه ویژه ای نیز در بین رشته های برجسته صنایع دستی ایران دارد. این هنر در شهر زنجان از رونق چشمگیری برخوردار است .

تاریخچه ملیله ی زنجان

درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست و لیکن از دو طریق می توان به قدمت این هنر ارزنده پی برد. ۱) نوشته ها و سفرنامه های سیاحانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله کاری در این منطقه یاد کرده اند. ۲) آثار باقی مانده ملیله بسیاراندک بوده و اکثرا متعلق به دو سده اخیر می باشد. در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری آن سخن گفته اند از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شاخه های  فلزکاری است می توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد. با توجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان فلز کاری نیز که از صنایع پیشرفته هر یک از این تمدنهاست، در این منطقه وجود داشته است.

سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است ((فردریک ریچارد))، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود مینویسد: (( شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است)) .

ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی ، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت. سرویس های چایخوری و شربت خوری ، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده اند.  هنرمندان زنجانی در سال های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته های های زیبا افزودند، شاید بتوان رونق این هنر صنعت را درزنجان، دوران سلجوقی دانست و همچنین بر اساس آثارباقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.

وضعیت فعلی هنر ملیله کاری در زنجان

این هنر وام دار هنرمندانی می باشد که با ابزار بسیار ابتدائی به خلق آثاری ارزشمند مبادرت ورزیده و گاه بینایی خود را در این راه  از دست داده اند. از جمله هنرمندان ملیله کار زنجان: مرحوم کربلایی حسینعلی، مرحوم مشهدی رحمان ، مرحوم موسی کاظمیان مقدم ،مرحوم حاج صمد همامی، وهنرمندانی چون رحیم برجخانی ، حاج ابوالفضل ثبوتی و حاج قربانعلی پرداختی و… .

آثار قدیمی ملیله در زنجان به کلی از بین رفته و یا جهت استفاده مجدد از نقره ذوب گردیده است. متاسفانه به دلیل عدم وجود موزه در زنجان آثار نقره ای– ملیله کاری مورد حفظ و نگهداری قرار نگرفته است. امروزه در زنجان حدود ۳۰ کارگاه ملیله کاری فعال موجود می باشد که استادان ملیله کار این کارگاهها همگی از شاگردان استاد ((منصور کاظمیان مقدم)) می باشند. این استاد گرانقدراز سال ۱۳۵۵ به منظور حفظ و بقای این هنر با همکاری سازمان صنایع دستی زنجان به  آموزش ملیله کاری در مرکز آموزش استان اقدام نمودند. در پایان قابل ذکر است، دو تن از شاگردان ایشان به نامهای استاد ((عبدالحمید محرر)) در سال۸۶ محسن یزدانشناس در سال ۸۷ موفق به اخذ مُهر اصالت در این رشته از یونسکو گردیدند.

تفاوت مليله زنجان و اصفهان

از لحاظ ساختار، ريز نقشها و عیار نقره مصرفی از یکدیگر متمایز مي شوند.( عيار نقره مصرفي در اصفهان ۹۵-۹۰ و شايد هم كمتر باشد اما در زنجان ، نقره مصرفي با خلوص ۹۹/۹ معروف به عيار ۱۰۰ استفاده مي شود) به لحاظ كيفيت ساخت ، مليله اصفهان داراي نقوش بزرگتر نسبت به مليله زنجان است و غناي ريز نقوش ، زيبايي و ظرافت كار آن با مليله زنجان برابری نمی نماید. مليله زنجان با توجه به طرحها و نقشهاي اصيل و خصوصا ظرافت زياد آن در مجموع از كيفيت بالايي برخوردار است.

ابزار کار ملیله کاری 

ابزار کار ملیله کاری شبیه ابزار و ادوات زرگری بوده و عبارت است از:

• کوره با دم برقی

از این دستگاه که دارای اشکال متفاوتی است و عمدتاً از یک محفظه به نام آتش خون و یک دودکش تشکیل شده، برای ایجاد حرارت جهت ذوب نقره استفاده می کنند. در این کوره، جریان هوا از طریق لوله ای که به‌ یک دستگاه دم برقی متصل است، با فشار وارد محفظه‌ی‌ آتشدان شده و موجب برافروخته شدن زغال می شود.

• بوته

بوته ظرفی است از ماده‌ ‌ی نسوز و دارای نقطه‌ی‌ ذوب بالا که برای فعل و انفعالات شیمیایی در دمای زیاد مورد استفاده قرار می گیرد و در ملیله کاری معمولاً جهت ذوب نقره از آن استفاده می شود. این بوته از جنس (۱) گرافیت ساخته شده و شبیه بوته‌های زرگری است و معمولاً در هر کارگاه به نسبت حجم کاری که دارند، از چند بوته به اندازه‌های مختلف استفاده می شود.

• ریچه

ریچه قالبی فلزی است که نقره، بعد از ذوب به داخل آن ریخته می شود تا به صورت شمش‌هایی میله ا‌ی شکل درآید. این قالب به فرم مکعب مستطیل بوده، دارای ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر درازا و دو شیار طولی به قطر حدود ۵ میلی متر می باشد.

• دستگاه نورد

این وسیله که دستگاه ملیله کشی نیز نامیده می شود، دارای غلتک‌هایی است که توسط آنها شمش نقره به مفتول تبدیل می شود.

• انبر آتش کاری

این انبر دارای دسته‌ ا‌ی بلند است و در موقع عملیات مربوط به آتش کاری و لحیم کاری مورد استفاده قرار می گیرد و اندازه‌های مختلفی دارد.

• انبردست

این وسیله شبیه انبردست‌های معمولی است و بیشتر به عنوان سیم چین از آن استفاده می شود.

• دم باریک

این وسیله که شبیه انبردست و دارای زبانه‌های بلندتر و باریک است، برای نگه داشتن مفتول‌های ملیله مورد استفاده قرار می گیرد.

• کمان ارّه

ارّه کلافی که دارای شکلی به صورت وی و شبیه کمان اره‌های آهن بری است، در یک سمت دارای دسته و میخ نگه دارنده و در سمت دیگر دارای پیچ سفت کننده و نگه دارنده‌ی تيغ ارّه می باشد.

• قیچی

قیچی مورد استفاده در ملیله کاری شبیه قیچی‌های حلبی سازی است با این تفاوت که ازنظر اندازه کوچک تر است و از آن معمولاً برای قطع مفتول‌های نقره استفاده می شود.

• سندان

این سندآنکه شبیه سندآنهای مورد استفاده‌ی‌ صنعت گران چاقوساز است، از قطعه‌ی‌ فلزی مقاوم ساخته شده و از آن برای تبدیل مفتول‌های میله ا‌ی‌ شکل به مفتول‌هایی با مقطع مربع استفاده می شود.

انواع چکش در اندازه‌های مختلف

• فرچه‌ یا برس سیمی
• حدیده

صفحه‌ ای است فلزی که بر روی آن سوراخ‌های متعددی با قطرهای مختلف تعبیه شده و برای تهیه‌ی‌ مفتول‌های نقره از آن استفاده می گردد.

این صفحه بر روی پایه‌ ا‌ی فلزی سوار و مفتول ملیله به نسبت قطری که باید داشته باشد، از میان یکی از سوراخ هایش عبور داده می شود.

مقدمات ساخت ملیله

برای تهیه‌ی‌ ملیله، ابتدا نقره با عیار مورد نظر انتخاب و به وسیله‌ی‌ بوته در کوره قرار گرفته و پس از ذوب شدن در داخل ریچه ریخته می شود. بعد از سرد شدن، ملیله‌ ا‌ی نقره ای به طول تقریبی ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر و به قطری حدود ۵ میلی متر به دست می آید. در مرحله‌ی‌ بعد، مفتول نقره‌ ا‌ی را بر روی سندان گذاشته و به کمک چکش آن را تبدیل به ميله‌ ا‌ی چهار پهلو نموده و مجدداً آن را به وسیله‌ی‌ چراغ کوره‌ ا‌ی یا شعله‌ی‌ گاز حرارت می دهند تا نرم شود و قابلیت انعطاف پیدا کند، سپس آن را در دستگاه نورد قرار داده و به صورت مفتول‌های باریکی درمی آورند. در بالای دستگاه نورد، چرخ دنده‌هایی قرار دارد که به وسیله‌ی‌ آن می توان دستگاه را تنظیم و مفتول‌هایی با قطرهای مختلف به دست آورد. مفتول‌های باریک مجدداً در کوره حرارت داده شده و درون موم گذاشته می شود. تا کاملاً موم اندود و آماده‌ی‌ حدیده کردن شود.

برای حدیده کردن، ابتدا مفتول نقره را از بزرگ ترین سوراخ حدیده عبور می دهند، سپس آن را از سوراخ‌های کوچک تری می گذرانند و بالاخره در پایان کار مفتول را از کوچک ترین سوراخ حدیده عبور می دهند تا مفتول بسیار نازک و ظریفی از نقره با قطر یکنواخت به دست آید. آنگاه دو رشته از این مفتول نازک را به صورت دولا می تابند و مفتول دولا تاب را از میان قسمت مسطح غلتک دستگاه نورد عبور می دهند و در نتیجه از دستگاه نورد، نوار باریکی به قطر تقریبی ۱ تا ۱/۵ میلی متر خارج می شود که شکل نواری باریک با لبه ای مضرس دارد که به آن ملیله گفته می شود.

مراحل ساخت ملیله

بعد از اماده شدن نوار ملیله، نوبت به ساخت اشیاء ملیله‌ ای‌ می رسد، در این مرحله ابتدا صفحه‌ی‌ فلزی مستطیل شکلی که معمولاً از جنسی مس و دارای ابعاد و اندازه‌های مختلف است را انتخاب و یک سطح آن را کاملاً موم اندود می کنند، به طوری که لایه‌ ا‌ی به ضخامت ۳ تا ۴ میلی متر از موم روی صفحه را بپوشاند. سپس قالبی را که به شکل محصول موردنظر بریده شده، روی صفحه مسی قرار داده و نواری نقره ای را که دارای پهنایی بیش از نوار ملیله است، از اطراف قالب می گذرانند تا شکل قالب را به خود گرفته و درون موم قرار گیرد. سپس به وسیله‌ی‌ دیواره‌های بعدی طرح کلی را تقسیم بندی کرده و میانه‌ی‌ سطوح را با نقش‌های ملیله که قبلا به وسیله‌ی‌ دست و انبری ظریف با نوار ملیله ساخته شده، پر می کنند و در آخرین مرحله به وسیله‌ی مفتول‌های فولادی بسیار ظریف، نقوش را به‌ یکدیگر می بندند تا اشکال ساخته شده به هم نخورد، سپس به وسیله‌ی‌ ذوب کردن موم، اسکلت ملیله‌ی‌ ساخته شده را از صفحه‌ی‌ مسین جدا می کنند.

این اسکلت بر روی سطح همواری قرار گرفته و مقداری گرده‌ی‌ لحیم که مخلوطی از براکس و براده‌ی‌ نقره است، روی آن ریخته و شعله‌ی‌ گاز بر روی آن حرکت داده می شود. بر اثر این کار، گرده‌ی‌ لحیم ذوب شده و باعث اتصالات نقش‌های کوچک با یکدیگر و همچنین دیواره‌ی‌ نقش می گردد.پس از آنکه عمل آتش کاری انجام و کلیه‌ی‌ قطعات به وسیله‌ی‌ گرده‌ی‌ لحیم به‌ یکدیگر متصل شد، سیم‌های فولادی را بریده و جدا می سازند و محصول را که تقریباً کار ساختنش به پایان رسیده، در تشتکی که حاوی محلول رقیق اسید سولفوریک است، قرار می دهند و یا در داخل ظرف محتوی زاغاب (محلول زاج سفید و آب) می جوشانند تا اضافات و لکه‌های روی نقره از بین برود.

در پایان به کمک برس سیمی ظریفی ملیله‌ی‌ ساخته شده را پاک نموده و ناهمواری‌های احتمالی آن را به وسیله‌ی سوهآنهای ظریف و سمباده از بین برده و آن را پرداخت می کنند. نوع دیگری از ملیله، محصولاتی است که به وسیله‌ی‌ خم کردن و لحیم دادن صفحات ملیله ا‌ی ساخته می شود. شیوه‌ی‌ تولید چنان است که ابتدا از ملیله صفحاتی به اندازه‌های مورد نظر تهیه و سپس به کمک آنها محصولاتی نظیر پایه‌ی استکان و لیوان، قندان، گلاب پاش، سینی، قاب عکس، گل سینه، قاشق چای خوری و… می سازند و به وسیله‌ی‌ نقره‌ ا‌ی با عیار پایین تر دسته و پایه‌ی‌ آن را ساخته و بر روی کار سوار می کنند.

سوالات متداول شما

در این مطلب قصد داریم به برخی از سوالات متدوال شما که ممکن است در زمان خرید یا بعد از خرید برایتان پیش آید، پاسخ دهیم.

تمامی سوالات مطرح شده در این مطلب بر اساس تجربه کاری در مدت فعالیت فروشگاه اینترنتی گیوه زنجان جمع آوری شده اند.

۱-سفارش من چند روزه به دست ام می رسد؟

این سوال برای محصولات گیوه زنجان متفاوت می باشد. برخی از محصولات به سبب فرآیند تولید کمتر، کمترین زمان را برای بسته بندی و ارسال نیاز دارند، مانند گیوه های ساده ابریشمی با زیره اسفنجی.

اما از آنجایی که برخی از گیوه های تولیدی گیوه زنجان کاملا سفارشی می باشند، به این معنی که فقط برای مشتری سفارش دهنده تولید می شوند زمان بر بوده و حداقل زمان برای تولید این نوع از گیوه ها ۴ روز می باشد، لذا فرآیند ارسال این نوع از محصولات ۶ روز زمان می برد. مانند گیوه های دورو بافت ابریشمی پاشنه بلند و گیوه ها طرح دار.

در کل فرآیند ارسال بین ۲ تا ۶ روزه خواهد بود.

۲-چطور می توانم سفارش خود را ثبت کنم؟

برای ثبت سفارش محصولات گیوه زنجان، سه روش برای مشتریان عزیز در نظر گرفته شده است:

۱) ثبت سفارش از طریق وبسایت فروشگاهی گیوه زنجان (راهنمای ثبت سفارش)

۲) ثبت سفارش از طریق ادمین های کانال تلگرامی رسمی گیوه زنجان (برای ورود اینجا را کلیک کنید)

۳) ثبت سفارش تلفنی (تماس با شماره های تماس فروشگاه)

۳- چطور می توانم هزینه محصول درخواستی را پرداخت کنم؟

برای این مورد نیز سه روش در نظر گرفته شده است:

۱)پرداخت آنلاین با استفاده از درگاه پرداخت اینترنتی بانک ملت

۲)پرداخت کارت به کارت (در این روش شماره کارت در پیام تلگرامی برای مشتری ارسال می شود)

۳) پرداخت در هنگام دریافت محصول در محل

گفتنی است در دو روش اول هزینه ارسال به عهده فروشگاه بوده و ارسال محصول برای مشتری کاملا رایگان می باشد. در روش سوم به جهت پرداخت هزینه در محل، هزینه ارسال نیز بر عهده مشتری بوده و طبق فاکتور موجود بر روی بسته در هنگام دریافت به مامور پست پرداخت می شود.

۴-چگونه از سایز پای خود مطمئن شوم که گیوه ارسالی برای پای من مناسب است؟

در جواب به این سوال باید یاد آور شویم که تمامی قالب های استفاده شده در فرآیند تولید گیوه ها کاملا با سایز های رایج استاندارد مطابقت دارد. به این معنی که، در صورتی که سایز دقیق پای شما به عنوان مثال ۴۳ می باشد، گیوه ارسالی با سایز ۴۳ برای شما مناسب خواهد بود. در صورتی که سایز پای خود را به صورت دقیق نمی دانید، از راهنمای اندازه گیری سایز پا استفاده نمائید.

۵-گیوه ارسال شده برای سایز من مناسب نیست!! چکاری باید انجام دهم؟

در ابتدای جواب این سوال باید خیال شما را راحت کنیم که در صورتی که گیوه ارسالی برای سایز شما مناسب نباشد، با فراق بال برای شما تعویض خواهد شد.

اما پیش از ارسال گیوه برای تعویض به آدرس فروشگاه، این نکته را در نظر داشته باشید که گیوه به جهت دست بافت بودن رویه، ممکن است از قسمت دهانه مقداری تنگ بافته شود، این مطلب به این دلیل می باشد که، در صورتی که دهانه گیوه شل بافته شود، بعد از چند روز استفاده، گیوه در هنگام قدم برداشتن از پای شما خارج می شود.

بافت تنگ گونه دهانه گیوه در اولین تست برای پوشیدن شاید مقداری درسر ساز باشد، اما تنها یکبار پوشیدن تکرار می کنیم یکبار پوشیدن گیوه دهانه آن را به مقدار متناسب با سایز پای شما باز خواهد کرد.

در نظر داشته باشید فرآیند تعویض تنها در صورتی مناسب شما خواهد بود که گیوه از سر انگشتان پا و یا از پشت، پای شما را اذیت کند. در غیر این صورت، تنگی در پنجه پا در چند روز استفاده از گیوه، به سبب بافت بودن رویه گیوه کاملا حل می شود.