صنایع دستی استان زنجان-مسگری

 

هزاران سال است که بشر بعد از استفاده از سنگ و گل، به استفاده از فلزات روی آورده است و در این بین استفاده از فلزاتی هچون مس به دلیل فراوانی و استخراج و بهره برداری ساده از آن، رواج بسیاری داشته است. درخش و جلای مس در کنار دیگر مواد شناخته شده در آن زمان دلیلی دیگر بر استفاده از مس در ظروف می باشد.

تا قبل از 9500 ق.م بشر برای استفاده از مس در ساخت ظروف مصرفی، از چکش کاری سرد استفاده می کرد. اما بعد از کشف ذوب مس در 5000 ق.م ، برای استفاده از مس در ساخت ظروف از ذوب آن برای سادگی در فرآنید تولید استفاده می شد.

با توجه به کشف کوره ذوب مس در سگز آباد قزوین واقع در (تپه قبرستان) ، توسط (دکتر مجدزاده)، و نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان، که احتمالاً اولین کوره ذوب مس می باشد و نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه، نظیر معدن مس (رشید آباد) می توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد. دوره اسلامی با ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف، روند استفاده از فلزاتی همچون مس افزایش یافت.

زیرا فلزی چکش خوار، شکل پذیر، با قابلیت تورق و مفتول شدن و اجرای تزئینات مختلفی چون مشبک کاری، قلمزنی، حکاکی، فلزکوبی، ترصیع و کنده کاری و … ، است. در طول تاریخ درکنار دیگر کاربردهای مس از این فلز جهت ضرب سکه نیز استفاده شده است.

اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب می شده و در این دوره زنجان بعنوان یکی از مهمترین مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده ، مطرح بوده است.

در دوره ایلخانی با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گویهای مرصع نقره کوب، مربوط به این دوره که نام سلطان اولجایتو در آن حک گردیده می توان موقعیت فلزکاری در دوره مذکور را تصور نمود.

در دوران معاصر و اندکی قبل از آن شنیدن واژه مس و مسگری در اذهان عموم تداعی کننده زنجان و بازار مسگران آن بوده است. ، متاسفانه، هنر صنعت مسگری در زنجان طی دو دهه اخیر به دلایل مختلفی دچار افول تامل برانگیزی گردیده، به طوری که از حدود 800 مسگر فقط 25 مسگر باقی ماند.

در حال حاظر و در چند سال گذشته به دلیل استفاده مردم از ظروف مسی در منازل و ترویج بیش از پیش ظروف مسی به عنوان صنایع دستی استان زنجان، تولیدات این هنر دستی در اشکال و فرم های مختلف رواج دو چندانی یافته و در مرکز شهر زنجان نیز فروشگاه هایی بزرگ برای این هنر دستی دایر شده اند.

خوشبختانه با اقبال بیش از پیش مردم در استفاده از ظروف مسی به عنوان ظروف مصرفی در منازل و یا به عنوان تزئینات دکراسیون داخلی منازل، مسگری و ساخت ظروف مسی در اشکال جدید و فانتزی گسترش یافته و در حال حاظر زنجان به عنوان اصلی ترین مرکز تولیدی این ظروف در ایران شناخته می شود.