چاقو، صنایع دستی زنجان
چاقو، مشهورترین صنایع دستی و سوغات زنجان می باشد که به صورت دستساز از ابتدا در زنجان و آلمان تولید میشده است”، این را رئییس اتحادیه چاقوسازان زنجان میگوید.
چاقوهای زنجان به تیزی و خوش تراشی بسیار زیادشان شهرهاند و دلیل این کیفیت بالا نیز مشخص است. برای درست کردنشان از دستههای نشکن، نسوز و تیغه های ضد زنگ استفاده میشود و معروف است که آشپزخانهای که در آن چاقوی زنجان باشد، یکی از کاملترین هاست.
حال شمایی که میخواهید چاقوی زنجان را بخرید چطور بفهمید اصل است یا نه؟ دسته و تیغههایی که در چاقوی زنجان و برای مصرف آشپزخانه استفاده میشوند یک تکه هستند اما چاقوهای کارخانهای که امروزه در سوییس، نروژ، ترکیه و سوئد تولید میشوند دستههایی دارند که به صورت جداگانه ساخته میشوند. علاوه بر چاقو، قندشکن، قیچی، دشنه و قداره نیز جزو سوغات زنجانند که میتوان آنها را از بازار سنتی زنجان که طولانی ترین بازار سرپوشیده ایران است و در خیابان انقلاب واقع شده، خرید.
قدمت چاقوی زنجان
در ایران سابقه صنعت چاقوسازی را در زمانهایی باید جستجو کرد که داشتن سلاحی سرد از ضروریات زندگی هر فرد به شمار میرفت. قدمت ساخت چاقو در زنجان به دوره هخامنشیان باز میگردد. در زنجان معدنی به نام نمک چهرآباد پیدا شد و مردان نمکی در آن کشف شدند که همه آنها داس و ابزار جنگی انسانهای اولیه را به کمر داشتند و همین موضوع تاریخچه این ابزار در زنجان را به ششهزار سال عقب برد. در زنجان بیش از ۲۰۰ مدل چاقو پیدا میشود و در این میان چاقوهای آشپزخانه برای خودشان دنیایی دارند، متفاوت از سایر چاقوها.
هنر چاقوسازی در زنجان بطور قطع ماحصل عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان در جنگهای مختلف تاریخی (قبل از اسلام و بعد از اسلام ) ، موقعیت سوقالجیشی استان نسبت به استانهای همجوار، قرار گرفتن بر سر تمدنهای شرقی، غربی و نزدیکی به فلات مرکزی، وجود و فراهم بودن مواد اولیه و معادن غنی آهن و مس و … میباشد .
با توجه به سلیقه، ذوق و نیز هنرنمائی استادکاران و به منظور بازاریابی و جلب رضایت متقاضیان، ساختههای متنوع از چاقوها در ابعاد متفاوت تهیه و به بازار عرضه گردیده که بعضاً جنبهی نمایشی و موزهای نیز دارند. انواع چاقوهای زنجان عبارتند از: چاقوهای مخزنی، قلمتراش یک تیغه، دوتیغه، یک لبه و دو لبه، چاقوهای ضامندار، چاقوهای شکاری، چاقوهای صحرایی، چاقوهای آشپزخانه و … که هر یک به شکلهای گوناگون تولید میشوند.
افزار فلزی از صنایع دستی زنجان
ساخت افزار جنگ، شکار و… با استفاده از فولاد نرم و کربن که به وسیله چکش فرم گرفته شده باشند. مثل سپر، شمشیر، چاقو، قندشکن و … با دسته هایی از چوب، استخوان، شاخ حیوانات، عاج، ملیله و همچنین تزئین آنها، از جمله صنایع دستی این استان میباشد.
از آنجائیکه ایرانیان در بین جهانیان از جنگاوران بیباک و جهانگشایان چیرهدست شناخته شدهاند ناگزیر باید از ابزارهای جنگی خوبی برخوردار بوده باشند، چرا که در زبان پارسی نام ابزارهای جنگی بجای مانده که برخی از آنها را در پارس باستان یعنی در نوشتههای روزگار هخامنشیان و بیشتر آنها را در نامه دینی ایرانیان، اوستا، مییابیم و جالب اینکه نام بیشتر ابزار مزبور در زمان حاضر نیز بین نوشتهها، مشاهده میشود، کمان ابرو، کمند گیسو، تیرمژه دلدار، از جمله تشبیهات زیبا و دلنشین ادبیات فارسی میباشد .
درست کردن چاقو در زنجان
مشخصات مشترک چاقوهای زنجان عبارت است از: ظرافت، تناسب، هنرنمایی در فن آبکاری و قدرت برش آن. هر چاقو شامل قطعات تیغه، فنر (در چاقوی ضامن دار دو فنر وجود دارد به نام فنر بزرگ و فنر کوچک) , آستری (دو تکه است و همه قطعات چاقو روی آن سوار می شود)، روکش دسته، باربند (قسمتی برنجی که روی آستری است و لولای تیغه در آن قرار دارد).
انواع چاقوها عبارتند از: چاقوی ساده، ضامن دار، چاقوی میوه خوری، چاقوهای مرکب، کاردهای شکاری، کاردهای قمهای، کاردهای کمری، کاردهای آشپزی و قلم تراش. از نکات جالب توجه آن که در هنر چاقوسازی به علت احتیاج به نیروی بدنی، اکثر استادکاران جوان بوده و استادکاران قدیمی فقط به کار آموزش مشغول هستند.