تاریخچه چرم در ایران 

صنعت چرم در ایران با پیشینه سه هزار ساله، که ایرانیان اولین و قدیمی ترین تولید کنندگان چرم در جهان بشمار می‌آیند. آثار باستانی به جا مانده از دوران قبل از میلاد نشان دهنده این است که ایرانیان از حدود 1500 سال قبل از میلاد از پوست برای تهیه لباس، کفش و جنگ‌افزار استفاده می‌کردند ولی از 550 سال قبل از میلاد بود که از چرم برای لباس و زره نیز استفاده کردند.

وجود واژه‌هایی مانند ادیم، کیمخت، ساغری، تیماج، سختیان در زبان پارسی قبل از اسلام و همچنین وجود واژه های مرتبط با وسایل و ابزارهای چرمی مانند سختک، کمربند، انگشتیان، مشک و … در متون پهلوی نشان دهنده استفاده گسترده از چرم در ایران پیش از اسلام است. به نوشته ابن یمین ایرانیان باستان از پوست حیواناتی مانند گاومیش و گاو و گوسفند برای نوشتن بر روی آن استفاده می‌کردند و ابن یمین در نوشته‌هایش بر نوشتن فرمانهای داریوش بر روی چرم اشاره کرده است. بنابر برخی روایات اوستا را بر دوازده هزار قطعه پوست گاو نوشته بودند. همچنین پوست نوشته‌هایی که در اورامان کردستان یافت شده و در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود نشان دهنده استفاده از پوست برای نگارش در دوره اشکانیان است.

تولید انواع پوست و چرم و نیز تجارت مرتبط با آن در دوره عباسی در سراسر قلمرو اسلامی پررونق بود. استفاده از پوست حیوانات مختلف برای ساخت پوستین و قبضه شمشیر و آستر کفش و لباسهای زمستانی همچنین برای افسار و رکاب و مشک و همچنین جلدهای چرمی برای کتاب‌ها که به صورت ساده ای طلاکوب می‌شد بعضی از مهم‌ترین کاربردهای چرم در این دوره است و گزارشهای فراوانی درباره تجارت پوست و چرم در این دوره در دست است که نشان دهنده رونق استفاده از چرم در این دوره می‌باشد.

گزارشهای جهانگردان از دوره صفوی نشان دهنده رونق فراوان بازار چرم و فعالیتهای مرتبط با آن در این دوره است. کمپفر از کارگاههای سلطنتی و از کفش دوزخانه و پوستین دوزخانه سخن گفته است. معروفیت ساغری ایرانی در این دوره به حدی بود که شاردن معتقد است واژه شاگرن فرانسوی به معنی پوست خالدار مقتبس از کلمه ساغری می‌باشد. ساغری در دوره صفوی در تبریز تولید می‌شد و بیشتر در ساخت چکمه و کفش کاربرد داشت و همه درباریان از  این نوع کفشهای ساغری می‌پوشیدند.

در دوره قاجار انواع چرم به مقدار زیاد در شهرهای ایران تولید می‌شد. همدان در این دوره مرکز مهم تولید نوعی چرم معروف به چرم همدانی بود که از پوست گوسفند تهیه می‌شد؛ و در این دوره از جمله کارهایی که امیر کبیر در سال 1267 به نمایشگاه لندن فرستاد پوست بود. به علاوه در این دوره صادرات پوست و چرم از اغلب شهرهای ایران به روسیه و عثمانی و هند رونق بسیار داشت. علاوه بر همدان شهرهای تبریز و اصفهان نیز در تولید و صادرات چرم سهم بسزایی داشتند. در عین حال به علت مسایل شرعی تجارت چرمهایی که توسط غیر مسلمانان تولید می‌شد در دست ارمنیان بود.

از سال 1362 در اطراف شهرهایی که از قدیم در تولید چرم فعال بودند مانند تهران و تبریز و مشهد، شهرکهای صنعتی تولید این کالا راه اندازی شد که نام  چرم شهر را بر این شهرک‌ها نهادند که وجود این شهرهای صنعتی به افزایش تولید چرم و کیفیت آن کمک شایانی نموده است به طوری که امروزه فقط در شهر تبریز سالانه 2,500,000 جلدچرم تولید می‌شود .

 تعریف چرم  

چرم، جنسی است که در دباغی پوست خام جانوران، به‌ویژه گاو به‌دست می‌آید. فرایند دباغی، پوست فساد پذیر را به یک مادهٔ طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف‌پذیر برای کاربردهای گوناگون تبدیل می‌کند.

 

چرم اصل را چگونه تشخیص دهیم؟

تشخیص چرم طبیعی از چرم ساخت دست انسان در برخی موارد بسیار دشوار است. چرم طبیعی بسیار گرانتر از چرم مصنوعی است. برخی از کالاهای چرمی اگر با چرم اصل تولید شده باشند، معمولاً دارای شناسنامه بوده که اطلاعات مربوط به کالا در آنها درج شده است. در مورد برخی از محصولات چرمی اگر امکانش وجود داشته باشد، به قسمتهای برش خورده آنها نگاه کنید. اگر در آن بخشها نشانه‌ای از حالت پلاستیکی و نرم مشاهده کردید چرم طبیعی نیست. چرم را لمس کنید. چرم طبیعی بسیار نرم و منعطف است. چرم را بو کنید. چرم طبیعی بوی مشخص و خاص دارد که هرگز نمی‌توان از آن کپی‌برداری کرد. به بافت چرم نگاه کنید اگر گره‌ها، خلل و فرجهای آن طبق الگویی قابل شناسایی باشد، چرم مصنوعی است. چرم طبیعی و مصنوعی را از پشت آنها نیز می‌توان از هم تشخیص داد. چرم مصنوعی دارای پوششی در قسمت پشت است که هنگام برش آسیب می‌بیند و کاملاً مشخص است.

 

شروع کار با چرم

بعضی از هنرمندان این حرفه اعتقاد بر این دارند که هنرجو به علت اینکه تازه کار می باشد و در کار با چرم جایی برای اشتباه وجود ندارد ابتدا باید با چرم مصنوعی شروع به کار کند. اما بهتر آن است که در همان ابتدا هنرجو با چرم طبیعی کار کرده و به مرور زمان توانایی های وی در این هنر افزایش یابد.

 

انواع چرم 

حیوانی از پوست حیوانات به دست میاید. این حیوان می‌تواند: گوسفند، گاو، بز، شترمرغ، مار و … باشد.

چرم گوسفند: چرمی زیبا، با قیمت مناسب می‌باشد و دوام خوبی دارد.

چرم گاو: چرمی با دوام و مقاوم است که با وجود تولید الیاف پیشرفته، همچنان در بسیاری موارد همچون دستکش ایمنی در کاربردهای شیمیایی و پوشش حرفه‌ای موتور سواری از بهترین انتخاب‌ها است .

چرم شترمرغ: چرمی بسیار محکم و زیباست . برجستگی های جای پر شترمرغ ظاهری جذاب به آن می دهد. سبک و نازک است و مقاومت بالایی دارد. شترمرغ در ایران زیستگاه طبیعی ندارد و در نتیجه استفاده از چرم شترمرغ آسیب زیست محیطی به طبیعت وارد نمی‌کند.

انسانی: شرکتی در انگلیس، مطایق قرارداد با افراد داوطلب، پس از مرگشان با پوست آنها کمربند، کیف و کفش از چرم انسان (پس از انجام عملیات لازم بر روی پوست) تولید می‌کند و با قیمت بالا به صورت محدود به فروش می‌رساند.

گیاهی: با استفاده از (تانن( از ریشهٔ tanning به معنای دباغی) و سایر عناصری که در پوست تنه و میوه برخی درختان (مانند مازو) یافت می‌شوند، تهیه می‌شود. این نوع چرم، انعطاف ‌پذیر بوده و رنگ آن قهوه‌ایست که میزان رنگش به ترکیب شیمیایی و رنگ پوست بازمی‌گردد. چرم گیاهی در آب پایدار نیست؛ بی‌رنگ می‌شود و اگر پس از خیس شدن، خشکش کنید، چروک گشته و از انعطاف‌پذیری و نرمی‌اش کاسته خواهد شد. در آب گرم، شدت چروک شدنش بیش‌تر است و تقریباً شبیه ژلاتین می‌شود. علاوه بر اینکه سفت شده و احتمالاً شکننده هم می‌گردد. چرم جوشانده نمونه‌ای است از چرمی که با قرار گرفتن در آب داغ، شناور شده و سفت می‌شود. این اتفاق در موم جوشانده و مواد شبیه هم رخ می‌دهد. در تاریخ گهگاه پس از عمل سفت کردنش، از آن در زره‌ها و هم‌چنین در اتصال کتاب‌ها هم استفاده می‌شده است. این نوع چرم، تنها نوع چرم است که در حکاکی و قالب‌گیری چرم می‌تواند مناسب باشد.

 

ورود صنعت چرم به زنجان  

در زمان حمله مغول صنعتگران چرم خراسانی كه در شرق و شمال شرقی ایران سكونت اختیار كرده بودند‌ به علت جنگ‌های خونین و زد و خوردهای محلی در عصر شاهانی مانند ملوك دوره ساسانیان‌، غزنویان و بالاخره سلجوقیان كه خطه خراسان را مورد تاخت و تاز قرار داده بودند، جلای وطن كرده و در سایر شهر‌ها از جمله زنجان ساكن شدند. این امر موجب رونق صنعت دباغی و چرم‌سازی در این استان شد.

تاریخ می‌گوید اوزن حسن سومین پادشاه از رهبران آق قویونلوها در برقراری ارتباط با جهان شرق و اروپا نقش عمده‌ای بازی كرد و موجب رونق صادرات چرم به اروپا و از آنجا به آمریكا و از غرب به پاكستان و افغانستان كه جزو خاك ایران بودند و از آنجا به هندوچین شد.

 

استفاده از فناوری در صنعت چرم چه جایگاهی دارد؟ 

چرم به ۳ لایه برش می‌خورد که لایه زیرین در صنایع غذایی و تهیه ژلاتین استفاده می‌شود (در کشور ما به دلیل نبود فناوری، از ارزش افزوده این قسمت بهره نمی‌بریم و این لایه دور ریز می‌شود و در نهایت به واکس تبدیل می‌شود در صورتی که کشورهای دارای فناوری این لایه را به ژلاتین که دارای ارزش صادراتی است تبدیل می‌کنند. لایه میانی برای تهیه دستکش کار چرمی یا زیره کفش چرمی و… استفاده می‌شود. لایه رویی که همان چرم است پس از دباغی برای تولید محصولات چرمی استفاده می‌شود.چرم در استان آذربایجان شرقی در نبود فناوری روز در بخش دباغی، افزایش وزن می‌یابد که در نهایت محصول نهایی در بازارهای صادراتی توان رقابت با کشورهای دیگر را ندارد.