هنر معرق کاری
هنر معرق کاری در معنای کلام « اصولا هر چیز رگه دار را گویند» ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر ایجاد نقش ها و طرح‌های زیبایی است که از دوربری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شکل می گیرد.
در تعریف دیگری از معرق :
هنر معرق كاري چوب از جمله صنایعی است که با تلفیق هنر و تكنيك ( فن برشكاري، انتخاب چوب و رنگ كاري) ایجاد می‌شود. منابع مختلف، معرق چوب را در ايران، هنری جوان و جديد دانسته و قدمتي 90 ساله برای آن تعیین می نمایند.
در معرق برجسته نقش و طرح مورد نظر را بالاتر از سطح چوب قرار مي دهند و سپس اطراف آن را تزئين مي كنند ولي در معرق تخت يا صاف ابتدا نقش و طرح مورد نظر را بر روي سطح قرار مي دهند و داخل طرح را خالي مي كنند و سپس نقش ايجاد شده را با چوب هاي رنگي و يا صدف مي پو شانند. در معرق چوب از چوب هاي مختلف ، استخوان عاج ، صدف، خاتم و … استفاده مي‌شود و در غايت تصويري كه داراي رنگ طبيعي مي باشد به دست مي آيد و در بعضي موارد نقشهايي طبيعي از رگه هاي طبيعي چوب به وجود مي آيد. .
از کاوشهای باستان شناسی از منطقه «شهر سوخته» شانه ای چوبی به دست آمده، که با استفاده از دو نوع چوب مختلف به اشکال گوناگون بریده شده و بوسیله نوعی صمغ درخت به هم متصل شده اند. بنابراین می توان قدمتی 4000 ساله برای آن در نظر گرفت. این هنر در كشورهايي چون چين ، هند و …، به صورت هاي مختلف وجود داشته است .
دو نكته اساسي در معرق چوب وجود دارد؛ اول انتخاب چوب مي باشد كه بايد خصوصیاتی نظير رنگ، نقوش پيچ خوردگي‌ها، گره‌ها و غدد (لوپ و بروسن) را در نظر داشت. چوبها داراي رنگ هاي متفاوت مي باشند مثل: گردو كه قهوه اي روشن و تيره مي باشد يا توت كه زرد و عناب كه قرمز مي باشد. بعضي چوبها مانند عناب دو رنگ مي باشند و چوبهایی كه بيرون آنها رنگ روشن تر و درون آنها رنگ تيره تري دارد، مقاومت بيشتري داشته و سخت تر از چوب‌هاي روشن برش مي خورد. دوم برش چوب ها مي‌باشد كه بايد به تناسب تابلو از تيغ اره هاي مناسب استفاد شود و درزها به هم چفت شوند.
معرق چوب بر اساس زمینه نیز بر دو نوع تقسیم می شود :
1- معرق زمينه چوب
2- معرق زمينه رنگ
معرق زمينه چوب خود بر 4 نوع مي باشد:
الف- زمينه پازلي
ب- زمينه پاركتي
ج- زمينه آجري
د- معرق روكشي.
معرق زمينه رنگي كه زمينه آن به رنگ هاي مختلف مي تواند باشد ولي معمولا زمينه مشكي مي باشد اگر معرق آميخته به خاتم شود به آن معرق خاتم مي گويند و در صورتي كه منبت به كار رود به آن منبت معرق مي گويند.
تاریخ پیدایش معرق کاری:
تاریخ پیدایش هنر معرق کاری به درستی مشخص نیست. ولی از تطبیق هنرمنبت (معرق کاری) و کاشی کاری میتوان رابطه این دو هنر را دریافت.
یکی از وجه تشابهات هنر کاشی کاری و معرق کاری روی چوب، شیوه ی عمل آنهاست که در هر دو از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد.
سابقه معرق کاری و آموزش آن در اداره کل هنرهای سنتی به سال 1309 هجری شمسی بر می گردد. در آن سال به پایمردی استاد حسین طاهرزاده بهزاد، گروهی از هنرمندان نام آور هنرهای سنتی از سراسر کشور گرد هم آمدند و مدرسه صنایع مستظرفه را بنیان گذاشتند.
این موسسه از دیرباز تا به امروز با عنوان های گوناگونی مانند مدرسه صنایع قدیمه، هنرستان هنرهای ملی، اداره هنرهای ملی و اسامی دیگری مطرح بوده است.
در سال 1360 به استناد موافقیت نامه معاونت فرهنگی وقت، واحد آموزش مستقلی برای تعلیم هنرجوهای سنتی آغاز به کار کرد و سرانجام در سال 1362 با تاسیس اداره کل آموزش برای عموم مشتاقان به فراگیری هنرهای سنتی، سرآغازی نوین برای تداوم این هنر شد که در کنار آن میتوان از نام استاد سید کمال میر طبیبی نام برد که به آموزش منبت و معرق می پرداختند.
منبت و معرق طی سالیان زیادی که از عمرش گذشته است، مدیون افراد زیادی است که از بین تعداد بیشماری افراد میتوان به نام های پرویز زابلی، عباس شهمیرزادی، علی و خلیل امامی و احمد رعنا اشاره داشت.
این هنر در آغاز برای تزیین میز و بوفه و تکیه گاه صندلی به کار برده می شد. تنها نقش های اسلیمی با پنج رنگ محدود چوب های آبنوس، فوفل، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت.
چوب آبنوس
نمونه ای از چوب آبنوس
چوب درخت توت
نمونه ای از چوب توت
چوب درخت گلابی
نمونه ای از چوب گلابی
در دوران قدیم شیوه ی اجرای معرق با شیوه‌ی اجرای امروز بسیار متفاوت بود و به نوعی شیوه‌ی معرق هندی بود. این شیوه به این صورت بود که هنرمندان صنایع دستی معرق کاری ابتدا بوسیله ی کارد مخصوص منبت، محل قرار گرفتن نقش ها روی شی مورد نظر را مطابق طرح می کندند و سپس نقش ها را از چوب های رنگی به وسیله‌ی مته ای که اختصاص به تعمیر چینی داشت و سوهان های مخصوص و اره ای به نام چِکی، دوربُری می کردند و در محل مقرر قرار می دادند.
این شیوه تا آنجا ادامه یافت که بالاخره احمد رعنا با اثر ابداعی خود به نام شکارگاه، معرق را از حالت مسطح خارج کرد، و به صورت نیمه برجسته مطرح نمود که همین شیوه تا امروز با نام منبت معرق متداول است.
