بایگانی برچسب برای: صنایع دستی

انواع کفش های سنتی ایران

انواع کفش های سنتی در ایران

انواع کفش های سنتی در ایران

کفش از جمله وسایل ضروری زندگی انسان ها است که از گذشته های دور مورد استفاده قرار می گرفته است. در ایران نیز انواع مختلفی از کفش های سنتی وجود داشته که هر کدام از آنها ویژگی ها و کاربردهای خاص خود را داشته اند.

گیوه

گیوه نوعی کفش سنتی ایرانی است که از نخ و پارچه ساخته می شود. گیوه دارای انواع مختلفی است که از جمله آنها می توان به گیوه زنجان، گیوه ملکی، گیوه کلاش هورامی، گیوه جناقی، و گیوه های چرمی اشاره کرد. گیوه ها معمولاً برای مناطق کوهستانی و گرمسیری مناسب هستند و به دلیل تهویه مناسب و سبکی، از محبوبیت بالایی برخوردارند.

انواع گیوه های زنجان

گیوه ملکی

گیوه ملکی نوعی گیوه سنتی ایرانی است که از نخ و پارچه ساخته می شود. این نوع گیوه در مناطق مختلف ایران از جمله استان های فارس، اصفهان، و چهارمحال و بختیاری تولید می شود. گیوه ملکی معمولاً به رنگ مشکی یا قهوه ای است و دارای طرح های ساده ای است.

گیوه کلاش هورامی

گیوه کلاش هورامی نوعی گیوه سنتی ایرانی است که از نخ و پارچه ساخته می شود. این نوع گیوه در مناطق مختلف ایران از جمله استان های کردستان، آذربایجان غربی، و کرمانشاه تولید می شود. گیوه کلاش هورامی معمولاً به رنگ های روشن است و دارای طرح های سنتی و رنگارنگی است.

گیوه جناقی

گیوه جناقی نوعی گیوه سنتی ایرانی است که از نخ و پارچه ساخته می شود. این نوع گیوه در مناطق مختلف ایران از جمله استان های آذربایجان شرقی، اردبیل، و زنجان تولید می شود. گیوه جناقی معمولاً به رنگ های تیره است و دارای طرح های ساده ای است.

گیوه های چرمی

گیوه های چرمی نوعی گیوه سنتی ایرانی است که از چرم ساخته می شود. این نوع گیوه معمولاً برای مناطق سردسیری مناسب است. گیوه های چرمی معمولاً دارای طرح های ساده ای هستند و به رنگ های مشکی، قهوه ای، و زرشکی تولید می شوند.

چاروق

چاروق نوعی کفش سنتی ایرانی است که از چرم ساخته می شود. چاروق دارای انواع مختلفی است که از جمله آنها می توان به چاروق خراسانی، چاروق زنجانی، و چاروق یزدی اشاره کرد. چاروق ها معمولاً برای مناطق سردسیری مناسب هستند و به دلیل استحکام و دوام بالا، از محبوبیت بالایی برخوردارند.

چاروق خراسانی

چاروق خراسانی نوعی چاروق سنتی ایرانی است که در استان خراسان تولید می شود. این نوع چاروق معمولاً به رنگ مشکی است و دارای طرح های ساده ای است.

چاروق زنجانی

چاروق زنجانی نوعی چاروق سنتی ایرانی است که در استان زنجان تولید می شود. این نوع چاروق معمولاً به رنگ های مشکی، قهوه ای، و زرشکی است و دارای طرح های سنتی و رنگارنگی است.

چاروق یزدی

چاروق یزدی نوعی چاروق سنتی ایرانی است که در استان یزد تولید می شود. این نوع چاروق معمولاً به رنگ های مشکی، قهوه ای، و زرشکی است و دارای طرح های ساده ای است.

نعلین

نعلین نوعی کفش سنتی ایرانی است که از چرم ساخته می شود. نعلین دارای انواع مختلفی است که از جمله آنها می توان به نعلین عربی، نعلین زرد، و نعلین مشکی اشاره کرد. نعلین ها معمولاً برای مناطق گرمسیری مناسب هستند و به دلیل سبکی و راحتی، از محبوبیت بالایی برخوردارند.

نعلین عربی

نعلین عربی نوعی نعلین سنتی ایرانی است که در مناطق مختلف ایران از جمله استان های جنوبی تولید می شود. این نوع نعلین معمولاً به رنگ مشکی است و دارای طرح های ساده ای است.

نعلین زرد

نعلین زرد نوعی نعلین سنتی ایرانی است که در مناطق مختلف ایران از جمله استان های مرکزی تولید می شود. این نوع نعلین معمولاً به رنگ زرد است و دارای طرح های ساده ای است.

نعلین مشکی

نعلین مشکی نوعی نعلین سنتی ایرانی است که در مناطق مختلف ایران از جمله استان های شمالی تولید می شود. این نوع نعلین معمولاً به رنگ مشکی است و دارای طرح های ساده ای است.

ارسی

ارسی نوعی کفش سنتی ایرانی است که از چرم ساخته می شود. ارسی دارای انواع مختلفی است که از جمله آنها می توان به ارسی دهان دولچه ای، ارسی سگکی، و ارسی پاشنه دار اشاره کرد. ارسی ها معمولاً برای مناطق معتدل مناسب هستند و به دلیل زیبایی و استحکام، از محبوبیت بالایی برخوردار

ارسی دهان دولچه ای

ارسی دهان دولچه ای نوعی ارسی سنتی ایرانی است که دارای دهانه ای شبیه به گلدان است. این نوع ارسی معمولاً به رنگ های مشکی، قهوه ای، و زرشکی است و دارای طرح های ساده ای است.

ارسی سگکی

ارسی سگکی نوعی ارسی سنتی ایرانی است که دارای بندهایی است که با سگک بسته می شوند. این نوع ارسی معمولاً به رنگ های مشکی، قهوه ای، و زرشکی است و دارای طرح های ساده ای است.

ارسی پاشنه دار

ارسی پاشنه دار نوعی ارسی سنتی ایرانی است که دارای پاشنه است. این نوع ارسی معمولاً به رنگ های مشکی، قهوه ای، و زرشکی است و دارای طرح های ساده ای است.

سایر کفش های سنتی ایرانی

علاوه بر کفش های ذکر شده، انواع دیگری از کفش های سنتی نیز در ایران وجود داشته اند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • چکمه: چکمه نوعی کفش سنتی ایرانی است که از چرم ساخته می شود و معمولاً برای مناطق سردسیری مناسب است.
  • دمپایی: دمپایی نوعی کفش سنتی ایرانی است که از مواد مختلفی مانند پلاستیک، پارچه، و چرم ساخته می شود و معمولاً برای مناطق گرمسیری مناسب است.
  • کفش چرمی: کفش چرمی نوعی کفش سنتی ایرانی است که از چرم ساخته می شود و معمولاً برای مناطق معتدل مناسب است.

اهمیت کفش های سنتی ایرانی

کفش های سنتی ایرانی علاوه بر کاربردهای کاربردی، دارای ارزش فرهنگی و تاریخی نیز هستند. این کفش ها نشان دهنده ذوق و هنر ایرانیان و همچنین تنوع فرهنگی و جغرافیایی ایران هستند. حفظ و احیای این کفش ها می تواند به حفظ و احیای فرهنگ و هنر ایرانی کمک کند.

راه های حفظ کفش های سنتی ایرانی

برای حفظ و احیای کفش های سنتی ایرانی می توان از راه های زیر استفاده کرد:

  • تولید و عرضه این کفش ها در بازار
  • آموزش ساخت این کفش ها به نسل جدید
  • برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های مربوط به کفش های سنتی ایرانی

با انجام این راه ها می توان از فراموش شدن این کفش های ارزشمند جلوگیری کرد و آنها را به نسل های آینده منتقل کرد.

تولید و عرضه کفش های سنتی ایرانی در بازار

یکی از راه های حفظ و احیای کفش های سنتی ایرانی، تولید و عرضه این کفش ها در بازار است. این کار می تواند باعث آشنایی بیشتر مردم با این کفش ها و افزایش تقاضا برای آنها شود. تولید کنندگان کفش های سنتی ایرانی می توانند با استفاده از مواد اولیه مرغوب و طراحی های زیبا، این کفش ها را به محصولاتی جذاب و کاربردی تبدیل کنند.

آموزش ساخت کفش های سنتی ایرانی به نسل جدید

راه دیگر برای حفظ و احیای کفش های سنتی ایرانی، آموزش ساخت این کفش ها به نسل جدید است. این کار می تواند باعث ادامه حیات این هنر سنتی و انتقال آن به نسل های آینده شود. آموزشگاه های صنایع دستی می توانند دوره های آموزشی ساخت کفش های سنتی ایرانی را برگزار کنند.

برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های مربوط به کفش های سنتی ایرانی

برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های مربوط به کفش های سنتی ایرانی نیز می تواند به معرفی و ترویج این کفش ها کمک کند. این نمایشگاه ها و جشنواره ها می توانند فرصتی برای گردهم آمدن تولید کنندگان، هنرمندان، و علاقه مندان به کفش های سنتی ایرانی باشند.

با انجام این راه ها می توان از فراموش شدن این کفش های ارزشمند جلوگیری کرد و آنها را به نسل های آینده منتقل کرد.

سایر کفش های سنتی ایرانی

علاوه بر کفش های ذکر شده، انواع دیگری از کفش های سنتی نیز در ایران وجود داشته اند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • چکمه: چکمه نوعی کفش سنتی ایرانی است که از چرم ساخته می شود و معمولاً برای مناطق سردسیری مناسب است.
  • دمپایی: دمپایی نوعی کفش سنتی ایرانی است که از مواد مختلفی مانند پلاستیک، پارچه، و چرم ساخته می شود و معمولاً برای مناطق گرمسیری مناسب است.
  • کفش چرمی: کفش چرمی نوعی کفش سنتی ایرانی است که از چرم ساخته می شود و معمولاً برای مناطق معتدل مناسب است.

اهمیت کفش های سنتی ایرانی

کفش های سنتی ایرانی علاوه بر کاربردهای کاربردی، دارای ارزش فرهنگی و تاریخی نیز هستند. این کفش ها نشان دهنده ذوق و هنر ایرانیان و همچنین تنوع فرهنگی و جغرافیایی ایران هستند. حفظ و احیای این کفش ها می تواند به حفظ و احیای فرهنگ و هنر ایرانی کمک کند.

راه های حفظ کفش های سنتی ایرانی

برای حفظ و احیای کفش های سنتی ایرانی می توان از راه های زیر استفاده کرد:

  • تولید و عرضه این کفش ها در بازار
  • آموزش ساخت این کفش ها به نسل جدید
  • برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های مربوط به کفش های سنتی ایرانی

با انجام این راه ها می توان از فراموش شدن این کفش های ارزشمند جلوگیری کرد و آنها را به نسل های آینده منتقل کرد.

هنر فرش ایران

هنر فرش و فرشبافی در ایران

هنر فرش و فرشبافی در ايران و تجليل آن، به سان عالي ترين بافته هاي گستردني، هم چنان بر قرار مانده است. در اين عرصه، ايران را رقيبي نبوده است. درست است كه سفالهاي لعابدار ايراني از حيث ويژگيهايش دستكم از فرش ايراني ندارد، اما ناگزير از رقابت با فراورده هاي چيني است.

 

محبوبیت فرش ایرانی

یکی از دلایل اصلی که فرش ایرانی در جهان بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و مشتری بیشتری دارد این است که نسبت به فرش تولیدی سایر کشورها تنوع رنگ بیشتری دارد، کیفیت مواد و مصالح به کار رفته در آن مرغوب تر و بهتر است، هنر و ظرافت خاصی در آن به کار گرفته شده و رنگ ها زنده و طبیعی به نظر می رسند، نقش و نگارهای آن جذاب است و گیرایی خاصی دارد که برای بیننده و خریدار چشم نواز است. همه این موارد در این امر موثر بوده و باعث شده فرش ایرانی معروفیت و محبوبیت خاص خود را داشته باشد.

 پیشینه فرش ایرانی 

کارشناسان فرش معتقدند که قالی و قالی‌بافی و بافت انواع فرش خواستگاه و محل پیدایش آن آسیا است. پژوهشگران می گویند که ایران، ترکستان و قفقاز مهد اولیهٔ هنر قالی بافی هستند. از نوشته های برخی از متون  چنین برداشت می شود که هنر قالی‌بافی خیلی پیش از میلاد مسیح وجود داشته است. شاعر و حماسه‌ سرای معروف یونانی در قرن هفتم پیش از میلاد، تختی را یاد می کند که قالی ارغوانی رنگ آن را پوشانده است. همچنین سایر مورخان و شاعران و نویسندگان هم در نوشته هایشان این نکته را ذکر کرده اند که ایرانیان عادتشان این است روی فرش های بسیار نرم و لطیف استراحت می کنند. یک بررسی ساده به ما نشان می دهد که علاوه بر کشورمان، در کشورهایی مثل ترکیه، اسپانیا، ترکمنستان، افغانستان، قفقاز، پاکستان، هند، مصر، چین، و حتی کشورهای رومانی و شبه ‌جزیرهٔ بالکان نیز صنعت فرش و هنر قالی‌ بافی رواج داشته و آن ها هم در این زمینه فعالیت داشته اند.

اما در نهایت این هنر خاص ایرانیان بوده و ایرانیان اولین مردمی بودند که به قالی‌ بافی و فرش روی آوردند و در این مورد هنرشان شهره جهان است. براساس بررسی های انجام شده اولین فرش موجود در دنیا قالیچهٔ ایرانی پازیریک است. این فرش در سال ۱۹۴۹ م. بوسیله گروهی از باستان‌شناسان روس در حفاری‌هایی در منطقهٔ آلتای سیبری جنوبی در دره ای به همین نام یعنی پازیریک کشف شد.

تاریخچه فرش به هزاره پنجم و ششم پ.م در آسیای میانه می رسد. فرش ایرانی پازیریک را نخستین و کهن ‌ترین فرش دستباف جهان دانسته اند. که بافت آن را به دوران هخامنشیان نسبت می دهند. در کاخ تیسفون یک قالی خیلی معروفی به نام بهارستان وجود دارد که شکوه و زیبایی بسیاری دارد و در ادبیات اسلامی هم مورد توجه قرار گرفته و بازتاب گسترده ای دارد. به دلیل زیبایی ها و هنر و دقت و ظرافتی که در بافت قالی و فرش وجود دارد این هنر همیشه مورد توجه بوده که امروزه به جنبهٔ تزئینی آن بیشتر توجه می‌شود.

 

طرح هــای قالی ایران

 

طرح های فرش ایران

  •  طرح‌های آثار باستانی و ابنیه اسلامی

این گروه شامل تمام طرحهایی است که از نقوش و اشکال تزیینی بناها، عمارات و کاشیکاری‌های آن‌ها گرفته شده. طراحان فرش در برخی از طرح‌های اصلی نقوش این بناها بنابر سلیقه خود تغییراتی را انجام داده اما ساختار و تشابه اصلی طرح فرش با طرح اصلی بنا کاملاً حفظ گردیده‌است. معروف‌ترین طرح‌های این گروه عبارتند از: گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، مسجد امام اصفهان، تخت جمشید شیراز، طاق بستان، مسجد جامع اصفهان و غیره

 

  •   طرح‌های شاه‌ عباسی

اساس تمامی طرح‌های شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح است. گل‌های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیقی با اسلیمی‌ها، انواع مختلفی از نقوش فرش را ایجاد می‌کنند. انواع طرح‌های این گروه عبارتند از: شاه عباسی لچک ترنج، شاه عباسی افشان، شاه عباسی درختی، شاه عباسی شیخ صفی، شاه عباسی جانوری، شاه عباسی هفت رنگ و…

 

  •  طرح‌های اسلیمی

فرم اصلی این طرح‌ها بر پایه گردش منظم و نقوش اسلیمی است. طرح‌های اسلیمی دارای انواع و اشکال مختلفی است که خود مورد طبقه بندی قرار می‌گیرد. از معروف‌ترین آن می‌توان به اسلیمی دهان اژدها اشاره کرد. انواع دیگر عبارتند از:اسلیمی بندی، اسلیمی افشان، اسلیمی کهکشانی، اسلیمی لچک و ترنج و…

 اسلیمی انواع بسیار زیاد دارد و معمولاً در بیشتر قالبها این طرح تکرار می‌گردد، اما در بعضی فرشها این طرح مسلط است. معروفترین اسلیمی‌ها، اسلیمی دهن اژدر است.

  •   طرح‌های اقتباسی

اغلب طرح‌های این گروه شباهت زیادی به طرح‌های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه دارد، ایرانیان با استفاده از هوش و ذکاوت خود تغییراتی در آن به وجود آورده‌اند. به همین دلیل به طرح‌های اقتباسی معروف‌اند. مانند طرح‌های معروف به قفقازی، طرح‌های اقتباسی گوبلنی.

  •   طرح‌های افشان

اشکال و اجزا تشکیل دهنده بیشتر طرح‌ها به صورت پیوسته و بدون انقطاع ترسیم می‌شود در حالی که در طرح افشان اجزاء تشکیل دهنده طرح به صورت پراکنده و جدا از هم ولی با فاصله منظم از یکدیگر طراحی می‌گردند. در این طرح همهٔ بند و گل و برگ‌ها در متن فرش به صورت افشان و پراکنده بوده و هیچ‌کدام از گل و برگ‌ها دارای قرینه نمی‌باشند. معروف‌ترین این طرح‌ها عبارتند از: افشان دست گل، افشان شاخه پیچ، افشان اسلیمی، افشان شاه عباسی و گل‌فرنگ.

  •   طرح‌های واگیره‌ای (بندی)

هنگامی که جزء کوچکی از طرح در متن فرش در جهات طولی و عرضی تکرار شده و به وسیلهٔ گیره به یکدیگر متصل شوند، به طرح بندی نامیده می‌گردد. معروف‌ترین طرح‌ها عبارتند از:: بندی اسلیمی، بندی خشتی، بندی ترنج دار، بندی شیر و شکری، بندی شاخه گوزنی، بندی دسته گلی، بندی میناخانی یا ورامین

  •   طرح‌های بته‌ای (بته جقه)

از طرح‌های معروف و موفق در طرح قالی، که علاوه بر ایران در هندوستان نیز رواج دارد. اندازهٔ بته‌ها متفاوت است. گاه آنچنان بزرگ است که چند بته برای کل فرش کافی است ولی در بیشتر موارد بته‌ها با اندازه‌های کوچک در ردیف‌های موازی در متن فرش یا در حاشیهٔ قالی دیده می‌شوند. گاهی به سبک شکسته و گاهی به سبک منحنی ترسیم می‌گردند. این طرح‌ها رد فرش همدان، سنندج، کاشان ،سرآبند و قم دیده می‌شوند. معروف‌ترین طرح‌های بته‌ای عبارتند از: بته جقه یا مادر بچه، بته ترمه، بته سرآبندی، بته افشار، بته قلمکار اصفهان، بته کردستانی یا هشت پر، بته خراسان و بته میری

  •   طرح درختی

اشکال درختان و شاخ و برگ و بوته‌ها، عناصر اصلی این طرح هستند. گاه در میان شاخ و برگ درختان، حضور پرندگان، و در پایین طرح حیوانات وحشی در حال چرا و استراحت دیده می‌شود. به این‌گونه طرح‌ها، طرح درختی حیوان دار گویند. اگر در طرح، شکارچیان در حال صید باشند به طرح درختی شکارگاه مرسوم می‌گردد. اگر میانهٔ فرش دارای برکهٔ آب با رنگ فیروزه‌ای باشد، طرح را درختی سبزی کاری یا آب‌نما گوییم. این طرح در بین بافندگان کاشان، اصفهان، تبریز، قم و تهران طرفدار داشته. حال آنکه تصویر درخت را بسیاری از کشورهای اروپایی به فال نیک می‌گیرند و آن را نشانهٔ تداوم عمر و خوشبختی و سعادت می‌دانند. به صورت درختی ترنج‌دار نیز وجود دارد.

  •   طرح‌های ترکمن

طرح‌های ترکمن در گروه نقوش هندسی قرار دارند و به صورت ذهنی بافته می‌شوند. معروفترین طرح‌های ترکمن در ایران عبارتند از غزال گز، قاشقی، آخال، چهار فصلو یموت.

  •   طرح‌های شکارگاهی

بنیاد اصلی این طرح‌ها نمایش صحنه‌های شکار و شکارگاه است. به نحوی که در قسمت‌های مختلف طرح یک سوار کار با وسیله‌ای همانند تیر و کمان یا نیزه مشغول شکار آهو یا سایر جانوران است.

این فرش کاملاً ذهنی بافته شده‌است اما به نظر می‌رسد که بافنده می‌خواسته طرح شکار گاهی را در طرح فرش پیاده کند.

  •   طرح‌های گل فرنگ

کلیه طرح‌های این گروه بر مبنای گل‌های رنگارنگ چند پر، گلدان‌های فرنگی و گل‌های طبیعی به ویژه گل رز با رنگ‌های بسیار روشن نظیر زرد، آبی و سرخ می‌باشد. انواع طرح‌های گل فرنگ عبارتند از: گل فرنگ بیجار، گل فرنگ دسته گلی، گل فرنگ دسته گلی، گل فرنگ گل و بلبل، لچک و ترنج گل فرنگ، افشان گل فرنگ گل‌فرنگ مستوفی و …

  •   طرح‌های قابی (خشتی)

متن فرش با اشکال هندسی، مربع و لوزی، شبکه بندی می‌شود؛ و در داخل هر یک از این خانه‌ها نقش مایه‌هایی از قبیل گلدان گل، بته، شاخهٔ گل، درختانی مانند سرو و بید، پرندگان و … به‌طور مجرد ترسیم می‌گردند. هر خانه از لحاظ شکل و محتوا از خانهٔ مجاور متمایز است، این طرح‌ها را قاب قابی یا قاب خشتی می‌نامند. در این طرح متن قالی دارای چند ضلعی‌های منظم و غیر منظم می‌باشند. از معروف‌ترین طرح‌های آن می‌توان به قاب قرآنی، قاب بختیاری، قاب تصویری، قاب اسلیمی و … اشاره کرد

  •   طرح‌های گلدانی

طرحی زیبا و دلپسند، شکل گلدانی مزین به شاخه‌های گل، عنصر اصلی و غالب طرح است. اندازه‌های گاهی بزرگ و واحد گاهی کوچک با ردیف‌هایی موازی تمامی فرش را پوشش می‌دهد. گروه‌های فرعی عبارتند از: گلدانی محرابی، گلدانی ظل السلطان (گل و بلبل)، گلدان حاج خانومی، گلدانی ستونی و گلدان تکراری. این طرح در بین بافندگان شهرهای قم، تبریز، کاشان، آباده و کردستان مورد توجه است.

  •   طرح ماهی درهم

طرحی اصیل؛ زیبا و کنایه دار. درون مایه تشکیل دهندهٔ آن نقش ماهی را به یاد می‌آورد. طرحی سرچشمه گرفته از شرق ایران که به مرور گسترش یافته و در خراسان، کردستان و اراک مورد توجه است. گروه‌های فرعی عبارتند از: ماهی هراتی، ماهی فراهان، ماهی زنبوری، ماهی کردستان و زیره ماهی.

  •   طرح‌های محرابی

طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب است. مکانی که در مساجد، مکان نمازگزاردن امام جماعت است. در این طرح‌ها معمولاً محراب را با تزییناتی از قبیل قندیل، گلدان و حتی درختچه‌های کوچک می‌پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستون‌های بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می‌دهند. انواع طرح‌های این گروه عبارتند از: محرابی قندیلی، محرابی گلدانی و محرابی درختی.

  •   طرح‌های محرمات

در این طرح تمامی متن فرش از جهت طولی به ردیف‌های موازی تقسیم گشته و داخل این ردیف‌ها با نگاره‌هایی همچون بته جقه، انواع اسلیمی یا ختایی و گل و برگ‌های دیگر تقسیم می‌گردد. در واقع متن فرش به صورت راه راه می‌باشد .محرمات بته جقه‌ای معروف‌ترین طرح این گروه است.

  •   طرح‌های هندسی

کلیه نقوش از اشکال هندسی است و با استفاده از خط‌های زاویه دار ساخته می‌شوند.  مانند: هندسی کف ساده، هندسی جوشقان، هندسی خاتم شیراز، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی.

  •   طرح‌های ایلی و عشایری

این طرح‌ها عموماً توسط عشایر ایران بافته می‌شوند و اغلب نگاره‌ها و تزیینات طرح برگرفته از ذهن قالیبافان است. قرینگی در طرح معنایی ندارد. سادگی و عدم قرینه کاری نقوش از عوامل اصلی زیبایی طرح‌های این گروه است.

  •   طرح‌های تلفیقی

این طرح‌ها به مرور زمان و با ادغام شدن طرح‌های مختلف به وجود آمده. برخی از طرح‌های تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند. برخی دیگر ناشی از تلفیق نابهنجار چند طرح می‌باشند. گونه‌های مختلفی از طرح‌های تلفیقی را می‌توان نام برد مانند لچک و ترنج تلفیقی، تلفیقی دسته گلی، تلفیقی گل فرنگ، تلفیقی هندسی و…

  •  فرش کرمانشاهی با طرح درختی

همچنین به نقل از دکتر پرهام در زمانی که پژوهش در خصوص نمادپردازی مغرب زمین، جایگزین اندیشه‌های رمزی، نمادی و اساطیری مشرق زمین گردیده، نمادهای شرقی به قیاس با مفاهیم نمادی غربی سنجیده شدند. بدین ترتیب نقش مایه بید مجنون نقش مایه‌ای مالامال از غم و اندوه نام گرفت. فرش‌هایی با چنین نقش مایه فرش عزا و نقش بید مجنون بید گریان در نزد غریبان، تلقی گردید. در همین زمان بود که نگاره‌های سه گوش سر و گردن تجرید یافته جانوران کلید یونانی و قلاب و نقش مایه چهار بازویی میانه ترنج‌های قالیهای فارسی خرچنگ و رتیل نام گرفت.

آشنایی با ملیله کاری زنجان

آشنایی با ملیله کاری زنجان

آشنایی با ملیله کاری زنجان


ملیله کاری بعنوان یکی از اصیل ترین صنایع دستی استان زنجان مطرح می باشد. ملیله به مفهوم ظریف کاری نقره است  که با استفاده از مفتولها و نوارهای ظریف  نقره و بکار گیری طرحهای اسلیمی و منظم ساخته می شود، مصنوعات ساخته شده شامل: سرویس چایخوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس و انواع زیورآلات ….، می باشد.

در حال حاضر نیز ملیله کاری صرف نظر از تهران که صنعتگران ملیله کار بیشتر در امر جواهر سازی فعالیت دارند، در شهر زنجان رواج دارد، لازم به توضیح است که ملیله به صورت محدود در تبریز و اصفهان نیز رواج دارد ، ولی ملیله زنجان به خاطر اصالت نقوش  و همچنین ظرافت منحصر به فرد در مجموع از کیفیت بالایی نسبت به ملیله اصفهان برخوردار بوده و به نوبه خود جایگاه ویژه ای نیز در بین رشته های برجسته صنایع دستی ایران دارد. این هنر در شهر زنجان از رونق چشمگیری برخوردار است .

تاریخچه ملیله ی زنجان

درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست و لیکن از دو طریق می توان به قدمت این هنر ارزنده پی برد. 1) نوشته ها و سفرنامه های سیاحانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله کاری در این منطقه یاد کرده اند. 2) آثار باقی مانده ملیله بسیاراندک بوده و اکثرا متعلق به دو سده اخیر می باشد. در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری آن سخن گفته اند از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شاخه های  فلزکاری است می توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد. با توجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان فلز کاری نیز که از صنایع پیشرفته هر یک از این تمدنهاست، در این منطقه وجود داشته است.

سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است ((فردریک ریچارد))، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود مینویسد: (( شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است)) .

ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی ، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت. سرویس های چایخوری و شربت خوری ، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده اند.  هنرمندان زنجانی در سال های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته های های زیبا افزودند، شاید بتوان رونق این هنر صنعت را درزنجان، دوران سلجوقی دانست و همچنین بر اساس آثارباقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.

وضعیت فعلی هنر ملیله کاری در زنجان

این هنر وام دار هنرمندانی می باشد که با ابزار بسیار ابتدائی به خلق آثاری ارزشمند مبادرت ورزیده و گاه بینایی خود را در این راه  از دست داده اند. از جمله هنرمندان ملیله کار زنجان: مرحوم کربلایی حسینعلی، مرحوم مشهدی رحمان ، مرحوم موسی کاظمیان مقدم ،مرحوم حاج صمد همامی، وهنرمندانی چون رحیم برجخانی ، حاج ابوالفضل ثبوتی و حاج قربانعلی پرداختی و… .

آثار قدیمی ملیله در زنجان به کلی از بین رفته و یا جهت استفاده مجدد از نقره ذوب گردیده است. متاسفانه به دلیل عدم وجود موزه در زنجان آثار نقره ای– ملیله کاری مورد حفظ و نگهداری قرار نگرفته است. امروزه در زنجان حدود 30 کارگاه ملیله کاری فعال موجود می باشد که استادان ملیله کار این کارگاهها همگی از شاگردان استاد ((منصور کاظمیان مقدم)) می باشند. این استاد گرانقدراز سال 1355 به منظور حفظ و بقای این هنر با همکاری سازمان صنایع دستی زنجان به  آموزش ملیله کاری در مرکز آموزش استان اقدام نمودند. در پایان قابل ذکر است، دو تن از شاگردان ایشان به نامهای استاد ((عبدالحمید محرر)) در سال86 محسن یزدانشناس در سال 87 موفق به اخذ مُهر اصالت در این رشته از یونسکو گردیدند.

تفاوت مليله زنجان و اصفهان

از لحاظ ساختار، ريز نقشها و عیار نقره مصرفی از یکدیگر متمایز مي شوند.( عيار نقره مصرفي در اصفهان 95-90 و شايد هم كمتر باشد اما در زنجان ، نقره مصرفي با خلوص 99/9 معروف به عيار 100 استفاده مي شود) به لحاظ كيفيت ساخت ، مليله اصفهان داراي نقوش بزرگتر نسبت به مليله زنجان است و غناي ريز نقوش ، زيبايي و ظرافت كار آن با مليله زنجان برابری نمی نماید. مليله زنجان با توجه به طرحها و نقشهاي اصيل و خصوصا ظرافت زياد آن در مجموع از كيفيت بالايي برخوردار است.

ابزار کار ملیله کاری 

ابزار کار ملیله کاری شبیه ابزار و ادوات زرگری بوده و عبارت است از:

  • کوره با دم برقی

از این دستگاه که دارای اشکال متفاوتی است و عمدتاً از یک محفظه به نام آتش خون و یک دودکش تشکیل شده، برای ایجاد حرارت جهت ذوب نقره استفاده می کنند. در این کوره، جریان هوا از طریق لوله ای که به‌ یک دستگاه دم برقی متصل است، با فشار وارد محفظه‌ی‌ آتشدان شده و موجب برافروخته شدن زغال می شود.

  • بوته

بوته ظرفی است از ماده‌ ‌ی نسوز و دارای نقطه‌ی‌ ذوب بالا که برای فعل و انفعالات شیمیایی در دمای زیاد مورد استفاده قرار می گیرد و در ملیله کاری معمولاً جهت ذوب نقره از آن استفاده می شود. این بوته از جنس (۱) گرافیت ساخته شده و شبیه بوته‌های زرگری است و معمولاً در هر کارگاه به نسبت حجم کاری که دارند، از چند بوته به اندازه‌های مختلف استفاده می شود.

  • ریچه

ریچه قالبی فلزی است که نقره، بعد از ذوب به داخل آن ریخته می شود تا به صورت شمش‌هایی میله ا‌ی شکل درآید. این قالب به فرم مکعب مستطیل بوده، دارای ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر درازا و دو شیار طولی به قطر حدود ۵ میلی متر می باشد.

  • دستگاه نورد

این وسیله که دستگاه ملیله کشی نیز نامیده می شود، دارای غلتک‌هایی است که توسط آنها شمش نقره به مفتول تبدیل می شود.

  • انبر آتش کاری

این انبر دارای دسته‌ ا‌ی بلند است و در موقع عملیات مربوط به آتش کاری و لحیم کاری مورد استفاده قرار می گیرد و اندازه‌های مختلفی دارد.

  • انبردست

این وسیله شبیه انبردست‌های معمولی است و بیشتر به عنوان سیم چین از آن استفاده می شود.

  • دم باریک

این وسیله که شبیه انبردست و دارای زبانه‌های بلندتر و باریک است، برای نگه داشتن مفتول‌های ملیله مورد استفاده قرار می گیرد.

  • کمان ارّه

ارّه کلافی که دارای شکلی به صورت وی و شبیه کمان اره‌های آهن بری است، در یک سمت دارای دسته و میخ نگه دارنده و در سمت دیگر دارای پیچ سفت کننده و نگه دارنده‌ی تيغ ارّه می باشد.

  • قیچی

قیچی مورد استفاده در ملیله کاری شبیه قیچی‌های حلبی سازی است با این تفاوت که ازنظر اندازه کوچک تر است و از آن معمولاً برای قطع مفتول‌های نقره استفاده می شود.

  • سندان

این سندآنکه شبیه سندآنهای مورد استفاده‌ی‌ صنعت گران چاقوساز است، از قطعه‌ی‌ فلزی مقاوم ساخته شده و از آن برای تبدیل مفتول‌های میله ا‌ی‌ شکل به مفتول‌هایی با مقطع مربع استفاده می شود.

انواع چکش در اندازه‌های مختلف

  • فرچه‌ یا برس سیمی
  • حدیده

صفحه‌ ای است فلزی که بر روی آن سوراخ‌های متعددی با قطرهای مختلف تعبیه شده و برای تهیه‌ی‌ مفتول‌های نقره از آن استفاده می گردد.

این صفحه بر روی پایه‌ ا‌ی فلزی سوار و مفتول ملیله به نسبت قطری که باید داشته باشد، از میان یکی از سوراخ هایش عبور داده می شود.

مقدمات ساخت ملیله

برای تهیه‌ی‌ ملیله، ابتدا نقره با عیار مورد نظر انتخاب و به وسیله‌ی‌ بوته در کوره قرار گرفته و پس از ذوب شدن در داخل ریچه ریخته می شود. بعد از سرد شدن، ملیله‌ ا‌ی نقره ای به طول تقریبی ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر و به قطری حدود ۵ میلی متر به دست می آید. در مرحله‌ی‌ بعد، مفتول نقره‌ ا‌ی را بر روی سندان گذاشته و به کمک چکش آن را تبدیل به ميله‌ ا‌ی چهار پهلو نموده و مجدداً آن را به وسیله‌ی‌ چراغ کوره‌ ا‌ی یا شعله‌ی‌ گاز حرارت می دهند تا نرم شود و قابلیت انعطاف پیدا کند، سپس آن را در دستگاه نورد قرار داده و به صورت مفتول‌های باریکی درمی آورند. در بالای دستگاه نورد، چرخ دنده‌هایی قرار دارد که به وسیله‌ی‌ آن می توان دستگاه را تنظیم و مفتول‌هایی با قطرهای مختلف به دست آورد. مفتول‌های باریک مجدداً در کوره حرارت داده شده و درون موم گذاشته می شود. تا کاملاً موم اندود و آماده‌ی‌ حدیده کردن شود.

برای حدیده کردن، ابتدا مفتول نقره را از بزرگ ترین سوراخ حدیده عبور می دهند، سپس آن را از سوراخ‌های کوچک تری می گذرانند و بالاخره در پایان کار مفتول را از کوچک ترین سوراخ حدیده عبور می دهند تا مفتول بسیار نازک و ظریفی از نقره با قطر یکنواخت به دست آید. آنگاه دو رشته از این مفتول نازک را به صورت دولا می تابند و مفتول دولا تاب را از میان قسمت مسطح غلتک دستگاه نورد عبور می دهند و در نتیجه از دستگاه نورد، نوار باریکی به قطر تقریبی ۱ تا ۱/۵ میلی متر خارج می شود که شکل نواری باریک با لبه ای مضرس دارد که به آن ملیله گفته می شود.

مراحل ساخت ملیله

بعد از اماده شدن نوار ملیله، نوبت به ساخت اشیاء ملیله‌ ای‌ می رسد، در این مرحله ابتدا صفحه‌ی‌ فلزی مستطیل شکلی که معمولاً از جنسی مس و دارای ابعاد و اندازه‌های مختلف است را انتخاب و یک سطح آن را کاملاً موم اندود می کنند، به طوری که لایه‌ ا‌ی به ضخامت ۳ تا ۴ میلی متر از موم روی صفحه را بپوشاند. سپس قالبی را که به شکل محصول موردنظر بریده شده، روی صفحه مسی قرار داده و نواری نقره ای را که دارای پهنایی بیش از نوار ملیله است، از اطراف قالب می گذرانند تا شکل قالب را به خود گرفته و درون موم قرار گیرد. سپس به وسیله‌ی‌ دیواره‌های بعدی طرح کلی را تقسیم بندی کرده و میانه‌ی‌ سطوح را با نقش‌های ملیله که قبلا به وسیله‌ی‌ دست و انبری ظریف با نوار ملیله ساخته شده، پر می کنند و در آخرین مرحله به وسیله‌ی مفتول‌های فولادی بسیار ظریف، نقوش را به‌ یکدیگر می بندند تا اشکال ساخته شده به هم نخورد، سپس به وسیله‌ی‌ ذوب کردن موم، اسکلت ملیله‌ی‌ ساخته شده را از صفحه‌ی‌ مسین جدا می کنند.

این اسکلت بر روی سطح همواری قرار گرفته و مقداری گرده‌ی‌ لحیم که مخلوطی از براکس و براده‌ی‌ نقره است، روی آن ریخته و شعله‌ی‌ گاز بر روی آن حرکت داده می شود. بر اثر این کار، گرده‌ی‌ لحیم ذوب شده و باعث اتصالات نقش‌های کوچک با یکدیگر و همچنین دیواره‌ی‌ نقش می گردد.پس از آنکه عمل آتش کاری انجام و کلیه‌ی‌ قطعات به وسیله‌ی‌ گرده‌ی‌ لحیم به‌ یکدیگر متصل شد، سیم‌های فولادی را بریده و جدا می سازند و محصول را که تقریباً کار ساختنش به پایان رسیده، در تشتکی که حاوی محلول رقیق اسید سولفوریک است، قرار می دهند و یا در داخل ظرف محتوی زاغاب (محلول زاج سفید و آب) می جوشانند تا اضافات و لکه‌های روی نقره از بین برود.

در پایان به کمک برس سیمی ظریفی ملیله‌ی‌ ساخته شده را پاک نموده و ناهمواری‌های احتمالی آن را به وسیله‌ی سوهآنهای ظریف و سمباده از بین برده و آن را پرداخت می کنند. نوع دیگری از ملیله، محصولاتی است که به وسیله‌ی‌ خم کردن و لحیم دادن صفحات ملیله ا‌ی ساخته می شود. شیوه‌ی‌ تولید چنان است که ابتدا از ملیله صفحاتی به اندازه‌های مورد نظر تهیه و سپس به کمک آنها محصولاتی نظیر پایه‌ی استکان و لیوان، قندان، گلاب پاش، سینی، قاب عکس، گل سینه، قاشق چای خوری و… می سازند و به وسیله‌ی‌ نقره‌ ا‌ی با عیار پایین تر دسته و پایه‌ی‌ آن را ساخته و بر روی کار سوار می کنند.

 

 

 

صنایع دستی استان زنجان-مسگری

صنایع دستی استان زنجان-مسگری

صنایع دستی استان زنجان-مسگری

 

هزاران سال است که بشر بعد از استفاده از سنگ و گل، به استفاده از فلزات روی آورده است و در این بین استفاده از فلزاتی هچون مس به دلیل فراوانی و استخراج و بهره برداری ساده از آن، رواج بسیاری داشته است. درخش و جلای مس در کنار دیگر مواد شناخته شده در آن زمان دلیلی دیگر بر استفاده از مس در ظروف می باشد.

تا قبل از 9500 ق.م بشر برای استفاده از مس در ساخت ظروف مصرفی، از چکش کاری سرد استفاده می کرد. اما بعد از کشف ذوب مس در 5000 ق.م ، برای استفاده از مس در ساخت ظروف از ذوب آن برای سادگی در فرآنید تولید استفاده می شد.

مسگری در زنجان قدیم

با توجه به کشف کوره ذوب مس در سگز آباد قزوین واقع در (تپه قبرستان) ، توسط (دکتر مجدزاده)، و نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان، که احتمالاً اولین کوره ذوب مس می باشد و نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه، نظیر معدن مس (رشید آباد) می توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد. دوره اسلامی با ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف، روند استفاده از فلزاتی همچون مس افزایش یافت.

زیرا فلزی چکش خوار، شکل پذیر، با قابلیت تورق و مفتول شدن و اجرای تزئینات مختلفی چون مشبک کاری، قلمزنی، حکاکی، فلزکوبی، ترصیع و کنده کاری و … ، است. در طول تاریخ درکنار دیگر کاربردهای مس از این فلز جهت ضرب سکه نیز استفاده شده است.

اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب می شده و در این دوره زنجان بعنوان یکی از مهمترین مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده ، مطرح بوده است.

در دوره ایلخانی با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گویهای مرصع نقره کوب، مربوط به این دوره که نام سلطان اولجایتو در آن حک گردیده می توان موقعیت فلزکاری در دوره مذکور را تصور نمود.

در دوران معاصر و اندکی قبل از آن شنیدن واژه مس و مسگری در اذهان عموم تداعی کننده زنجان و بازار مسگران آن بوده است. ، متاسفانه، هنر صنعت مسگری در زنجان طی دو دهه اخیر به دلایل مختلفی دچار افول تامل برانگیزی گردیده، به طوری که از حدود 800 مسگر فقط 25 مسگر باقی ماند.

در حال حاظر و در چند سال گذشته به دلیل استفاده مردم از ظروف مسی در منازل و ترویج بیش از پیش ظروف مسی به عنوان صنایع دستی استان زنجان، تولیدات این هنر دستی در اشکال و فرم های مختلف رواج دو چندانی یافته و در مرکز شهر زنجان نیز فروشگاه هایی بزرگ برای این هنر دستی دایر شده اند.

ظروف مسی زنجان-گیوه زنجان

خوشبختانه با اقبال بیش از پیش مردم در استفاده از ظروف مسی به عنوان ظروف مصرفی در منازل و یا به عنوان تزئینات دکراسیون داخلی منازل، مسگری و ساخت ظروف مسی در اشکال جدید و فانتزی گسترش یافته و در حال حاظر زنجان به عنوان اصلی ترین مرکز تولیدی این ظروف در ایران شناخته می شود.

ظروف مسی زنجان-گیوه زنجان